درس پژوهی یک فرهنگ است!!!!

درس پژوهی یعنی اینک ما رفتارهای درست را در به جای رفتارهای ناصحیح وارد جریان تدریس کرده،و در تدریس به دنبال تغییر باشیم. پس درس پژوهی دنبال تغییر است. ما اگر در فعالیت های خود تکراری عمل کنیم خسته می شویم لذا تغییر درزندگی ما را ازکسالت دور می کند. در فرایند یاد دهی یادگیری هم چنین می باشد رفتار کلیشه ای در تدریس و کلاس درس هم باعث خستگی معلم و هم دانش آموزان می شود.درس پژوهی یک فرهنگ است، فرهنگ استفاده از حضور دیگران در کلاس درس و استفاده از دیدگاه ها و نظرات دیگر ان ، اگر ما عادت کنیم از دیگران که بیایند در کلاس درسی ما حضور داشته باشند و در با ره نوع وروش تدریس و حرکات ما در کلاس درس اظهار نظر کنند ما هم عادت می کنیم از حضور دیگران ناراحت نشویم و هم انتقاد پذیر شویم، واین رفتارها باعث مشود که ما به عنوان یک معلم ایرادات کار خود را بشناسیم و کم کم رفع نماییم.ما در این راستا مب توانیم از دوست ویا حتی افراد فامیل جهت نظارت بر کلاس درس خویش دعوت کنیم . بیاید با کمک همدیگر،و اجرای این کارهای نه چندان سخت درس پژوهی را به یک فرهنگ تبدیل کنیم.

آشنایی با الگوهای تدریس جغرافیا

 

آشنایی با الگوهای تدریس جغرافیا

 

 

 

لطفا به این 2 سوال پاسخ دهید:

 

به نظر شما آیا فرقی بین الگو و روش تدریس وجود دارد؟چه فرقی بین کاوشگری و حل مساله قائل هستید؟فهرست مطالب

 

• مقدمه

• الگو چیست؟

 

• روش چیست؟

 

• تفاوت الگو وروش تدریس

 

• تدریس

 

• مراحل تدریس

 

• ویژگی های تدریس

 

• انواع روش های تدریس

 

• مقایسه روش های سنتی و فعال تدریس

 

• طبقه بندی الگو های تدریس

 

• انواع الگو های تدریس

 

• کاوشگری یعنی چه؟

 

• الگوی تدریس کاوشگری

• هدف الگوی تدریس کاوشگری

 

• مقررات الگوی تدریس کاوشگری

 

• معایب الگوی تدریس کاوشگری

 

• انواع الگو های کاوشگری

 

• انتخاب الگوی تدریس به چه عواملی بستگی دارد؟

 

• مراحل اجرای الگوی کاوشگری

 

• چه موضوعات جغرافیایی را می توان با این الگو تدریس کرد؟

• الگوی کاوشگری را چگونه در جغرافیا به کار ببریم؟

• کار عملی

• منابع

بزرگترین هدف آموزش، پرکردن ذهن نیست، بلکه نظم بخشیدن به آن است؛ یعنی آن را چنان پرورش دهیم که از قابلیت های خودش استفاده کند

.(Tryon Edwards

 

معلمی و مدیریت

مردی که سوار بر بالن در حال حرکت بود ناگهان به یاد آورد قرار مهمّی دارد؛ ارتفاعش را کم کرد و از مردی که روی زمین بود پرسید:

"ببخشید آقا ؛ من قرار مهمّی دارم ، ممکن است به من بگویید کجا هستم تا ببینم به موقع به قرارم می رسم یا نه؟"

مرد روی زمین : بله، شما در ارتفاع حدودا ً ۶ متری در طول جغرافیایی "۱٨'۲۴ﹾ ۸۷شرقی و عرض جغرافیایی "۴۱'۲۱ﹾ ۳۷ شمالی هستید.

مرد بالن سوار : شما باید معلم جغرافیا باشید.

مرد روی زمین : بله، از کجا فهمیدید؟؟"

مرد بالن سوار : چون اطلاعاتی که شما به من دادید اگر چه کاملا ً دقیق بود اما به درد من نمی خورد و من هنوز نمی دانم کجا هستم و به موقع به قرارم می رسم یا نه؟"

مرد روی زمین : شما باید مدیر باشید.

مرد بالن سوار : بله، از کجا فهمیدید؟؟؟"

مرد روی زمین : چون شما نمی دانید کجا هستید و به کجا می خواهید بروید. قولی داده اید و نمی دانید چگونه به آن عمل کنید و انتظار دارید مسئولیت آن را دیگران بپذیرند.

 

الگو چیست؟((pattern

 

• الگو معمولاً به نمونة کوچکى از یک شى‏ء بزرگ یا به مجموعه‏اى از اشیاى بى‌شمار گفته مى‏شود که ویژگى‏هاى مهم و اصلى آن شى‏ء بزرگ یا اشیاء را داشته باشد[1]

 

• الگوى تدریس، چارچوب ویژه‏اى است که عناصر مهم تدریس در درون‏ آن قابل مطالعه است و شناخت و آگاهى از عناصر و عوامل مذکور مى‏تواند معلم را در اتخاذ روش‏هاى مناسب تدریس کمک کند

 

 

[1] شعبانى، حسن، مهارت‏هاى آموزشى و پرورشى (روش‏ها و فنون تدریس)، انتشارات سمت، چاپ دوم 1372، ص 249.

 

روش چیست؟((Method

 

« روش در مقابل واژه ی لاتینی «method » به کار می رود ، وواژه ی متد در فرهنگ فارسی « معین » و فرهنگ انگلیسی به فارسی «آریانپور »به :روش ، شیوه ،راه ،طریقه ، طرز ، اسلوب معنی شده است . به طور کلی «راه انجام دادن هر کاری » را روش گویند .روش تدریس نیز عبارت از راه منظم ،با قاعده و منطقی برای ارائه درس می باشد

 

 

 

تفاوت الگو و روش تدریس

 

• الگوی تدریس با روش تدریس فرق می کند.

• الگوی تدریس بر اساس نظریه های یادگیری و همچنین بر اساس تجربه و تحقیق بدست آمده اند و معلم با توجه به اهداف آموزشی آنها را بر می گزیند در حالی که روش های تدریس به منظور سهولت تحقق الگو ها انتخاب می شوند

 

الگو ها عام و روش ها خاص هستند در هر الگوی تدریس ممکن است از چندین روش تدریس استفاده شود

 

تدریس:

 

تدریس عبارت است از تعامل یا رفتار متقابل معلم و شاگرد ، بر اساس طراحی منظم و هدفدار معلم ،برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد

• مفهوم تدریس به آن قسمت از فعالیت های آموزشی که با حضور معلم در کلاس درس اتفاق می افتد اطلاق می شود

 

مراحل تدریس

 

• فعالیتهای مقدماتی

• ارزشیابی تشخیصی

 

• آماده سازی

• ارائه درس

• جمع بندی و نتیجه گیری

 

• فعالیتهای تکمیلی

• ارزشیابی پایانی

 

• تکلیف

 

• معلمان برداشتهای مختلفی از مفهوم تدریس دارند که در نگرش آنان نسبت به دانش آموزان و نحوه ی کار کردن با آنها تأثیرمثبت یا منفی بر جای می گذارد . برداشت چند گانه از مفهوم تدریس می تواند دلایل مختلفی داشته باشد ؛از مهمترین آنها ضعف دانش پایه و اختلاف در ترجمه و برداشت نادرست معلمان از دیدگاههای مختلف تربیتی است

گاهی آشفتگی و اغتشاش در درک مفاهیم تربیتی به حدی است که بسیاری از کارشناسان ، معلمان و دانشجویان این رشته مفاهیمی چون پرورش ، آموزش ،تدریس و حرفه آموزی را یکی تصور می کنند وبه جای هم به کار می برند . این مفاهیم اگر چه ممکن است در برخی جهات وجوه مشترک و در هم تنیده داشته باشند ، اما مفاهیم مستقلی هستند و معنای خاص خود را دارند

 

تدریس بخشی از آموزش است و همچون آموزش یک سلسله فعالیت های منظم ، هدفدار واز پیش تعیین شده را در بر می گیرد و هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری از سوی معلم است به آن قسمت از فعالیت های آموزشی که به وسیله ی رسانه ها و بدون حضور و تعامل معلم با دانش آموزان صورت می گیرد به هیچ وجه تدریس گفته نمی شود. بنابر این آموزش معنایی عامتر از تدریس دارد . به عبارت دیگر می توان گفت هر تدریسی آموزش است ،ولی هر آموزشی ممکن است تدریس نباشد

 

ویژگی های تدریس

 

• چهار ویژگی خاص در تعریف تدریس وجود دارد که عبارتند از :

• الف ) وجود تعامل بین معلم و دانش آموزان

 

• ب) فعالیت بر اساس اهداف معین واز پیش تعیین شده

 

• ج ) طراحی منظم با توجه به موقعیت و امکانات

 

• د) ایجاد فرصت و تسهیل یادگیری . » ( شعبانی ،ص 9 ، 1382)

 

انواع روش های تدریس

 

1ـ روشهای تاریخی 2 ـ روشهای نوین « صفوی ، ص 239، 1370)

1- روش های سنتی 2- روش های فعال

 

 

• روش کنفـــــرانس ( گــــرد هم آیی )

• روش شاگــــرد ـ استــــادی

 

• روش حل مسئلــــه

 

• روش پــــرسش و پاســـــخ

 

• روش مباحثه

 

• روش نمایشــــی

 

• روش آزمایشگاهی

 

• روش بازدید علمـــــی

 

• روش ایفای نقش

 

• روش کارگاهـــــــی

 

• روش پـــــروژه ای (مطالعه موردی)

 

• …..

 

 

 

طبقه بندی الگو های تدریس

 

• الگوهای متعددی برای یادگیری معرفی شده اند که همه آن ها در چهار گروه اصلی قرار می‌گیرند:

• الف-الگوهای اجتماعی (گروهی)که موجب فعالیت های گروهی ، بهبود مهارت های اجتماعی ، همکاری بین شاگردان می شوند، مانند الگوهای تفحص ، ایفای نقش و کاوشگری .

 

• ب-الگوهای پردازش اطلاعات(اطلاع رسانی) که استفاده از آن ها موجب جمع آوری اطلاعات ، کشف مسائل و ارائه راه حل برای آنها می شود مانند الگوهای تفکر استقرایی ، دریافت مفهوم ، کاوشگری علمی ، پیش سازمان دهنده ها ، کمک به حافظه.

 

• ج-الگوهای فردی(انفرادی) که توجه به آن ها موجب رشد فردی در دانش آموزان می شود مانند الگوهای تدریس غیر مستقیم و افزایش عزت نفس.

 

• د-الگوهای سیستم های رفتاری که در تدریس به رفتار قابل مشاهده فرد و ایجاد تغییر در رفتار توجه دارد و شامل الگوهای زیر است مانند یادگیری تسط یاب ، شبیه سازی ، یادگیری اجتماعی ، آموزش مستقیم

 

انواع الگو های تدریس

 

الگوی تدریس کاوشگری Inquiry Teaching

الگوی تدریس 5Eبر اساس ساخت گرایی

الگوی تدریس یادگیری از طریق همیاری (Cooperative Learning)

الگوی تدریس یادسپاری (Memorizing)

الگوی تدریس پیش سازمان دهنده.(advance organizer)

الگوی تدریس دریافت مفهوم Attaining concept

الگوی تدریس بدیعه پردازی یا نوآفرینی Synergetic

الگوی تدریس مبتنی بر نظریه فرا شناخت Meta cognition

الگوی تدریس مبتنی بر IT………..کاوشگری یعنی چه؟

 

کاوشکری هنر و دانش پرسیدن و پاسخ دادن به سوالات است که مستلزم مشاهده و اندازه گیری، فرضیه سازی، تفسیر ، مدل سازی و مدل آزمایی است . این کار به تجربه ، تامل ، شناخت نقاط قوت و ضعف روش های خاص خود بستگی دارد (1)

 

 

(1) مرکز آموزش عالی خواجه نصیر کرمان www.kkhec.ac.ir

 

http://www.m-hashemi.blogfa.com/post-6.aspx

 

الگوی تدریس کاوشگریInquiry Teaching pattern

 

• در کلاسهای درس بحث‎هایی بین معلم و دانش‎آموزان به وقوع می‎پیوند د و در این میان سئوالاتی مطرح می‎گردد که پاسخ مشخصی را در انتها در پی ندارد و برای بدست آوردن جواب آن لازم است تحقیقاتی صورت پذیرد و از این طریق دانش‎آموز کار یادگیری را آموزش ببیند.

 

• این روش که وقت زیادی را مورد نیاز خود می‎بیند علم را در نقش یک هدایتگر به دانش‎آموزان معرفی می‎نماید. او علاوه براینکه باید پاسخگوی سوال ها باشد بلکه باید در سازمان دهی تحقیق و هدایت دانش‎آموزان نیز حوصله کافی داشته باشد.

 

• الگوی کاوشگری که براساس نظر ریچارد ساچمن ( Richard suchman ) بنا نهاده شده یکی دیگر از الگوهای خانواده اطلاعات پردازی است .تربیت کاوشگر به منزله « فرآیندی برای بررسی و تشریح پدیده های غیر معمول » تعریف می شود (جویس و ویل 1980) .

 

• تئوری ساچمن برآن است که دانش آموزان با پی بردن به این امر که دانش بشری جنبه آزمایشی و غیر قطعی دارد و اینکه چون دانش آزمایشی ثابت نیست و ممکن است با دانش جدید جایگزین شود ، درک درستی از موضوع درسی خواهند داشت .جوهر و اساس الگوی کاوشگری آن است که دانش آموزان از طریق معلم ، کاوش علمی را بیاموزند .

 

• نمونه متداول تدریس کاوشگری عبارت است از ارائه سؤال و موقعیتی که در آن مسئله وجود داشته باشد

 

هدف الگوی کاوشگری

 

دراین الگو جستجوی مفاهیم کاملا˝ به عهده ی دانش آموزان گذاشته می شود و معلم بافراهم آوردن زمینه، فرایند تدریس را به گونه ای هدایت می کند که فراگیران مفهوم مورد نظر را کشف کنند و راهنمایی های معلم، براساس فعالیت های فراگیران و محتوای آموزش، متفاوت است.

بنابراین هدف نهایی این الگو پرورش فعالیت های ذهنی و مهارت های فرایندی دانش آموزان است

 

مقررات الگوی کاوشگری

 

عنوان مورد تحقیق، مورد علاقه دانش‎آموز باشد

حدود آن مشخص شده و نکته مبهمی در صورت مسئله وجود نداشته باشد

هنگام جمع‎آوری اطلاعات پیش داوری نکند و در هنگام کمبود اطلاعات دلزده نگردد

تمام اطلاعات جمع‎آوری و یادداشت شود و یافته‎ها به طور مستمر ثبت گردد.

معایب الگوی کاوشگری

 

تجربه معلمی :روش های اکتشافی همواره باید با تقویت کننده های مناسب همراه باشند. در غیر این صورت،فراگیرندگان از دامنه ی فعالیت خودداری خواهند کرد و باید برای آنان تفهیم شود که مستقیما˝ به آنها کمکی نخواهد شد و اگر تلاش نکنند به هدف نخواهند رسید

مراقبت زیاد:هنگام کاوشگری معلمان باید مراقب باشند،کثرت رهنمودها و سوالات و پاسخ ها،کل یادگیری را از فرآیند کاوشگری خارج می سازد و به همه آنها جنبه سرگرمی می دهد .

وقت زیادبرای معلم:این روش وقت‎گیر در کلاسهایی قابل استفاده است که دانش‎آموزان کمی در کلاس حضور داشته باشند و معلم فرصت رسیدگی به تمام دانش‎آموزان را داشته باشند

وقت زیادبرای دانش‎آموز: دانش‎آموزان در این روش به جمع‎آوری اطلاعات می‎پردازند این عمل خود محتاج زمان زیادی می‎باشد.

تفاوت های فردی :دانش‎آموزان در سطوح پائین‎تر، طبقه‎بندی و تطابق اطلاعات را نیاموخته‎اند و همچنین توانایی نتیجه‎گیری در پایان کار را ندارند.

اصل قضیه را فراموش نکن

 

خانمی طوطی ای خرید، اما روز بعد آن را به مغازه برگرداند. او به صاحب مغازه گفت: "این پرنده صحبت نمی کند". صاحب مغازه پرسید: "آیا در قفس طوطی آینه ای هست؟طوطیها عاشق آینه هستند، آنها تصویرشان را در آینه می بینند و شروع به صحبت می کنند. آن خانم یک آینه خرید و رفت. روز بعد باز آن خانم برگشت و گفت: "طوطی هنوز صحبت نمی کند". صاحب مغازه پرسید: "نردبان چه؟ آیا در قفسش نردبانی هست؟ طوطیها عاشق نردبان هستند". آن خانم یک نردبان خرید و رفت.

اما روز بعد باز هم آن خانم آمد. صاحب مغازه گفت: "آیا طوطی شما در قفسش تاب دارد؟ نه؟! خوب مشکل همین است. به محض اینکه شروع به تاب خوردن کند، حرف زدنش تحسین همه را بر می انگیزد". آن خانم با بی میلی یک تاب خرید و رفت. وقتی آن خانم روز بعد وارد مغازه شد، چهره اش کاملاً تغییر کرده بود. او گفت: "طوطی مرد".

صاحب مغازه شوکه شد و گفت: "واقعا متاسفم، آیا او یک کلمه هم حرف نزد؟" آن خانم پاسخ داد: "چرا! درست قبل از مردنش با صدایی ضعیف از من پرسید که آیا در آن مغازه، غذایی برای طوطی ها نمی فروختند

 

مدل های کاوشگری

 

• کاوشگری قیاسی

• کاوشگری استقرایی

 

• کاوشگری استنباطی

• کاوشگری اکتشافی

 

• کاوشگری به روش حل مساله

• کاوشگری گروهی

 

• کاوشگری انفرادی

• الگــــوی کاوشگــــری به شیوه محاکم قضایی (پلیسی)

• .....

 

مراحل اجرای الگوی کاوشگری:

 

1-بر هم زدن تعادل ذهنی دانش آموزان (نه تعادل روحی)

2-مواجه کردن فراگیران بامسأله. پرسشگری و آموزش پرسشگری . پرسش گران خوب ، پاسخ دهندگان خوب نیز خواهند بود

 

3- فرضیه سازی. پاسخ دهندگان خوب ، پرسش گران خوب اند و پرسش گران خوب ، فرضیه سازان قابلی خواهند بود

4-گردآوری و سازماندهی اطلاعات

5- تحلیل و نتیجه گیری (بررسی شیوه ی عمل در جریان کاوشگری)

1-بر هم زدن تعادل ذهنی دانش آموزان

 

در این مرحله با یک موقعیت اسرار آمیز ، پیچیده و غیر معمول کار را آغاز می کنیم

موقعیت های مشخص و غیر تکراری و متناسب با سطح مخاطبان موقعیت هایی که دارای یک راه حل معین نباشند.

 

طرح یک سوال ، ارائه یک تصویر، خواندن یک داستان کوتاه و....

 

 

مثال:

 

• در منطقه ای 10 سال است که باران نباریده است اما پوشش گیاهی وجود دارد چگونه چنین چیزی ممکن است؟

 

• اگر گرمای زمین از خورشید است پس چرا هر چه از زمین بالا تر می رویم هوا سرد تر می شود؟ با انجام یک آزمایش چگونگی تهیه آب در بیابان را نشان دهید.

 

• آیا پوسته زمین در ابتدا یک پارچه و به هم متصل بوده است؟

 

• آیا ماه از محل اقیانوس آرام از زمین جدا شده است؟

 

• معمای سنگ های لغزان

2-پرسشگری (مواجه کردن فراگیران بامسأله)

 

در این مرحله معلم شرایطی را به وجود می آورد تا سؤالات زیادی در ذهن دانش آموزان ایجاد شود سعی نکنید پاسخ سوالات را بدهید. (در این مرحله معلم می تواند از دانش آموزان نیز برای ایجاد شرایط مناسب استفاده کند .)

از بچه ها بخواهید فقط سوالاتی را بپرسند که پاسخ آن بلی یا خیر است.

 

مثلا :اگر بپرسند که ”این بیابان در کدام منطقه قرار دارد“ بگویید: “ نمی توانم به این سوال به این صورت پاسخ دهم سوالت را طور دیگری بپرس“. اما اگر بپرسند“ آیا این بیابان در منطقه معتدل قرار دارد“ بگویید : ”بله سوال خوبی بود “

3- فرضیه سازی

 

• در این مرحله دانش آموزان باید برای سوالاتی که مطرح شده راه حل ارائه کنند برای ارائه راه حل باید فرضیه بسازند. مطمئن شوید در مرحله قبل به اندازه کافی پرسش انجام شده است و اگر کافی نباشد و در غیر این صورت خود شما سوالاتی را مطرح کنید تا زمینه لازم برای ساختن فرضیه فراهم شود.

• فرضیه در واقع پاسخی فرضی به سوالات مطرح شده است

 

• برای کمک به فرضیه سازی جدولی را روی تابلو رسم کنید واز دانش آموزان بخواهید آن را تکمیل کنند . بهترین فرضیه ها را انتخاب کنید

 

سوال

 پاسخ فرضی(فرضیه)

 

آیا پوسته زمین در ابتدا یک پارچه و به هم متصل بوده است؟

 پوسته زمین در ابتدا یک پارچه و به هم متصل بوده است

 

پوسته زمین در ابتدا یک پارچه و به هم متصل نبوده است

 

 

 

4-گردآوری و سازماندهی اطلاعات

 

• در این مرحله دانش آموزان با هم گروه های خود بحث می کنند و با مراجعه به کتاب درسی و منابع اطلاعاتی دیگر سعی می کنند به پرسش های مطرح شده پاسخ داده و برای هر یک دلیلی ارائه دهند.

• به دانش آموزان منابع معتبر معرفی کنید

 

• در این مرحله باید دانش آموزان را برای دستیابی به مفاهیم هدایت کرد. معلم، دانش آموزان را با ارائه مثال های گوناگون در رسیدن به مفاهیم کمک می کند. این مرحله دقایق زیادی ادامه پیدا می کند تا تبادل نظر و سؤال و پاسخ های مطرح شده در کلاس، ابعاد متفاوت مفهوم را گسترش دهد.

 

• امکان دارد در این گفتگوها، بعضی از دانش آموزان مشارکت خیلی فعالی داشته باشند و دیگران، منفعل باشند. در این خصوص، معلم با برنامه های نظارتی خویش، باید همه ی دانش آموزان را در بحث و گفتگو شریک کند.

 

• بعد از دریافت و کشف مفاهیم، دانش آموزان رابطه ها و قوانین مورد نظر و نتایج را روی تخته ثبت می کنند. این نظریات در حکم تولیدات فرآیند آموزش است

 

5-تحلیل و نتیجه گیری

 

• فعالیت های مختلفی تا اینجا صورت گرفت (طرح سؤال- گردآوری اطلاعات، پاسخ به سؤالات، مفهوم سازی، انجام فعالیت، طراحی فعالیت)

• هدف اصلی دانستن و تسلط بر فرایند تولید دانش از طریق کاوشگری است نه یافتن پاسخ و محتوای سوال طرح شده

• یکی از گروه ها به طور داوطلب یا انتخابی جریان اقدامات را از اول به صورت مختصر توضیح می دهد و معلم وتوضیحات گروه را کنترل می کند .

 

• از دانش آموزان بخواهید سوالات دیگری در مورد موضوع مورد بحث طراحی اراده کنند تا از این طریق نتایج تعمیم یابد

 

انتخاب الگوی تدریس به چه عواملی بستگی دارد؟

 

با موضوع‏هاى درسى با اهداف آموزشى

با ویژگى‏هاى فراگیران(سن)با ویژگى‏هاى کلاس(جمعیت کلاس)......برخی از مهارت هایی که معلمان هنگام استفاده از کاوشگری یاد می گیرند عبارتند از :

• چه موقع زمینه تشویق دانش آموزان را فراهم کنند .

• به یک دانش آموز خاص چه رهنمودهایی ارایه کنند .

 

• به آنها چه نگویند (پاسخ را فاش نکنند )

 

• چگونه رفتارهای دانش آموز را از روی چالش هایی که با آنها روبه روست بخوانند و برای توصیف رفتارهایش موقعیت های یادگیری معنا داری را طراحی کنند .

 

• چگونه به دانش آموزان کمک کنند تا در حل مسایل با یکدیگر همکاری نمایند.

 

• چه موقع مشاهدات ،فرضیات یا تجربیات معنا دار می شوند.

 

• چگونه ابهام را بپذیرند.

 

• چگونه از اشتباهات به طور سودمند استفاده کنند.

 

• چگونه دانش آموزان را راهنمایی کنند تا بدانند که کنترل بررسی ها و مطالعات به معنای از دست دادن کنترل کلاس نیست .

 

 

چه موضوعات جغرافیایی را می توان با این الگو تدریس کرد؟

• تمام موضوعات کتاب های جغرافیا در دوره متوسطه را می توان با این الگو تدریس نمود زیرا موضوعات جغرافیایی سازگاری کاملی با جستجوگری دارد

• اجرا این الگو برای دوره های پایین تر نیاز مند به تجربه بسیار زیاد دارد و مشکل اجرا آن به این دلیل است که دانش‎آموزان در سطوح پائین‎تر، طبقه‎بندی و تطابق اطلاعات را نیاموخته‎اند و همچنین توانایی نتیجه‎گیری در پایان کار را ندارند.

 

 

الگوی کاوشگری را چگونه در جغرافیا به کار ببریم؟

 

با هر یک از سوالات زیر و سوالات مشابه ای که خود خواهید ساخت می توانید 5 مرحله الگوی تدریس کاوشگری را به اجرا در آورید.

آیا جغرافیا علمی مفید است؟

چگونه رابطه انسان با محیط در طول زمان تغییر کرده است؟

چرا انسان در ارتباط با طبیعت دچار مشکل شده است؟

جغرافیادانان چگونه به بهبود زندگی بسر کمک می کنند؟

منابع اطلاعاتت جغرافیایی را چگونه بدست آوریم؟

آیا ایران کشوری با اقلیم خشک است؟

آیا زندگی عشایری درحال نابودی است؟

آیا قرن آینده قرن کم آبی است؟

علت اصلی آلودگی آب های کره زمین چیست؟

آیا بیابان ها منافعی برای انسان ندارند؟علت ایجاد بیابان ها چیست؟

آیا انسان در افزایش و کاهش بیابان نقش دارد؟

آیا مخاطرات طبیعی سودی برای انسان دارد؟

جمعیت زیاد مفید است یا مضر?

آیا شهر های میلیونی یکباره بوجود آمده اند؟

آیا باران های اسیدی موجب خسارت می شوند؟

آیا باران های اسیدی موجب تقویت پوشش گیاهی می شوند؟

آیا باران های اسیدی موجب فرسایش خاک می شوند؟

چرا آب دریا ها و اقیانوس ها شوراست؟

آیا کوهها موجب آلودگی هوا ست؟

طرح درس، درس |پژوهی

بسمه تعالی اداره آموزش و پرورش شهرسان نورآباد دلفان دبیرستان شهید مطهری دوره اول طرح درس روزانه درس مطالعات اجتماعی کلاس هفتم   نام دبیر: ایوب ترابی کرم الهی         نام کتاب : مطالعات اجتماعی                 پایه : هفتم                 کلاس : هفتم جامی                             نام درس : درس شانزدهم (جاذبه های گردشگری ایران )         روش تدریس : تدریس اعضای تیم و مشارکتی     مدت زمان آموزش : 45دقیقه      تاریخ اجرا : 28/11/1393                    روز اجرا : سه شنبه          ساعت اجرا : 13تا14عصر      تعداد دانش آموز :22 نفر
هدف کلی درس :				آشنایی فراگیران با جاذبه های گردشگری ایران
طرح پیش بینی شده			اهداف جزئی :	از فراگیران انتظار می رود پس از پایان درس بتوانند : 1-   با مفهوم گردشگری زیارتی آشنا شود 2-   آشنایی با مکان ها و  جاذبه های زیارتی کشورمان 3-   با مفهوم گردشگری تاریخی آشنا شود 4-   آشنایی با موضوع طبیعت گردی 5-    آشنایی با مفهوم گردشگری و حفاظت از محیط زیست
			اهداف رفتاری	فراگیر در پایان درس : 1-   جاذبه های طبیعی و جاذبه های تاریخی - فرهنگی مهم کشورمان را بشناسد 2-   چگونگی استفاده از نقشه را در سفرها و بازدید از مناطق را بداند 3-   به اهمیت گردشگری در رونق اقتصادی جامعه پی ببرد 4-    راهکارهایی برای حفاظت از محیط زیست در گردشگری ارائه کند
وسایل کمک آموزشی : 1- کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم 2- ماژیک 3- تخته وایت برد 4- عکس های معمولی 5- عکس های هوایی 6- عکس های ماهوارهای 7- لب تاپ
نــــــــوع فعــــــــا لــــــیـــت					شـــــــرح فعــــــــا لــــــیـــت		زمان
فعالیت های قبل از تدریس                   فعالیت های قبل از تدریس		فعالیت های ابتدایی :			در ابتدا با یاد و نام خداوند رحمان و تلاوت آیاتی از کلام الله مجید به کلاس رسمیت می بخشیم سپس به حضور و غیاب از دانش آموزان می پردازم و بعد از آن از از علت غیبت دانش آموزانی که هفته گذشته حضور نداشته اند سؤال می کنم .		3 دقیقه
		ارزشیابی ابتدایی: (تشخیصی)			پس از انجام حضور و غیاب، و قبل از تدریس درس جدید از درس گذشته ارزشیابی به عمل می آورم و پس از کسب اطمینان از یادگیری دانش آموزان فعالیت های مربوط به درس جدید را آغاز می نمایم .		3دقیقه
		ایجاد انگیزه :			در این مرحله از فرایند تدریس با مرور کوتاهی بر درس جلسه گذشته، به منظور جلب توجه و دقّت دانش آموزان با طرح این پرسش که : ( آیا کسی از شما به مشهد مقدس مسافرت کرده است ؟ ) اولین جرقه یادگیری را در ذهن دانش آموزان می زنم و پس از دریافت پاسخ مثبت از طرف آنان از یکی از دانش آموزان می خواهم تا خاطره ای از سفر خود را در کلاس بازگو کند .		4دقیقه
ارائه درس					فعالیت های دانش آموزان	فعالیت های معلم	زمان
فعالیت های حین تدریس	گروه اول (سفرهای      زیارتی)				گروه اول که در هفته گذشته مسئولیت ارائه قسمت اول درس را در چارچوب روش تدریس اعضای تیم و مشارکتی پذیرفته اند در جلوی کلاس حاضر شده و هر کدام از اعضاء با مشورتی که قبلاً انجام داده اند بخشی از قسمت اول درس(سفرهای زیارتی) را ارائه می دهند و پس از آن می نشینند .	پس از آنان بنده که نقش ناظر و هدایت کننده بر فعالیت دانش آموزان را دارم توضیحات تکمیلی را مختصراً ارائه داده و برای تحکیم یادگیری آنان از تصاویری که قبلاً آماده کرده ام استفاده می کنم . (به علت تراکم مطالب این بخش زمان اختصاص داده شده به این قسمت بیش از سایر قسمت ها است)	8دقیقه
	گروه دوم (گردشگری تاریخی)				پس از آن گروه دوم در جایگاه قرار می گیرند و  قسمت مربوط به گردشگری تاریخی را ارائه می دهند .	من  در اینجا به منظور ملموس کردن یادگیری و خارج نمودن ذهن آنان از تصورات انتزاعی تصاویری از بناهای تاریخی و خصوصاً قلعه فلک افلاک خرم آباد را به دانش آموزان نشان می دهم .	5دقیقه
	گروه سوم (طبیعت گردی)				در مرحله سوم از گروه طبیعت گردی می خواهیم به ارائه قسمت مربوط به خود با تکیه بر جاذبه های طبیعی شهر نورآباد بپردازند .	جمع بندی این قسمت بر عهده بنده است که با تکیه بر  ارائه مثال های متعدد  و نشان دادن تصاویر گوناگون به یادگیری دانش آموزان تحکیم می بخشم . (و آنان نیز مثال هایی را ذکر می کنند)	6دقیقه
	گروه چهارم (حفاظت از محیط زیست)				گروه گردشگری و حفاظت از محیط زیست با جلب توجه دانش آموزان به تصویر صفحه 99 کتاب سؤالات فعالیت را از همکلاسی های خود می پرسند و پرسش و پاسخی که بین آنان رد  و بدل میشود نقطه عطف تدریس جلسه است، پس از آن با اشاره به درس 12 ولزوم حفاظت از محیط زیست به راه های حفاظت از محط زیست اشاره می کنند .	بنده توضیحات دانش آموزان را تکمیل کرده وبا نشان دادن تصاویری از تخریب محیط زیست توسط انسان به سراغ فعالیت  های پایانی می روم .	6دقیقه
فعالیت های پس از تدریس	جمع بندی درس				-        با کمک دانش آموزان و مشارکت آنها درس را مرور کرده و آن را جمع بندی می کنیم . -        رفع اشکال دانش آموزان و پاسخ به پرسش های آنان در این مرحله صورت می گیرد .		3دقیقه
	ارزشیابی پایانی (تکوینی)				پس از جمع بندی درس  به منظور ارزشیابی  از فرایند  تدریس به پرسش از دانش آموزان می پردازم و در صورت وجود اشکال نسبت به رفع آن اقدام می کنم  .		4دقیقه
	تعیین تکلیف				پس از  انجام ارزشیابی پایانی برای جلسه آینده از فعالیت صفحه 94 و 95 وبه کار ببندیم صفحه 100 برای دانش آموزان به صورت گروهی تکلیف تعیین می کنیم .		3دقیقه

 

مدرسه هوشمند

- مدرسه‏ هوشمند مدرسه‌اي فيزيكي است و كنترل و مديريت آن، مبتني بر فناوري كامپيوتر و شبكه انجام مي‌گيرد و محتواي بيشتر دروس آن الكترونيك و سيستم ارزشيابي و نظارت آن هوشمند است. 

در چنين مدرسه‌اي يك دانش‌آموز هوشمند، با صرف وقت بر روي موضوعات به شكل مستمر، منابع و قابليت‌هاي اجرايي خود را توسعه و تغيير مي‌دهد و اين نكته‌اي است كه به مسئولان مدرسه اجازه مي‌دهد تا با توجه به تغييرات به وجود آمده و افزايش سطح اطلاعات دانش‌آموزان، آنها را براي كسب اطلاعات جديد آماده كنند.

- مدرسه‏ هوشمند مدرسه‌اي است كه براي ايجاد محيط ياددهي ـ يادگيري و بهبود نظام مديريتي مدرسه و تربيت دانش‌آموزان پژوهنده طراحي شده است.

- مدرسه‏ هوشمند مؤسسه آموزشي است كه در جهت فرآيند يادگيري و بهبود مديريت به صورت سيستمي نظام يافته بازسازي شده تا كودكان را براي عصر اطلاعات آماده سازد.

دانش‌آموزان در مدرسه هوشمند نقش ياددهنده و يادگيرنده را برعهده دارند. در اين مدرسه، برنامه درسي محدودكننده نيست و به دانش‌آموزان اجازه داده مي‌شود از برنامه‌هاي درس خود فراتر گام بردارند.

در اين مدرسه روش تدريس براساس دانش‌آموز محوري است. تأكيد بر مهارت فكر كردن و فراهم ساختن محيط ياددهي ـ يادگيري از راهبردها و خط مشي‌هاي مدرسه هوشمند است. ‏

هفت اصل كليدي در مدارس هوشمند عبارتند از:

1)دانش خلاق 2)استعداد يادگيري 3)توجه به فهم مطالب

4) آموختن با هدف تسلط و انتقال آن 5) ارزيابي آموخته‌ها به شكل متمركز 6) غلبه بر مشكلات 7) مدرسه به عنوان يك سازمان آموزشي.‏

‏2- ملاحظات نظام آموزشي در مواجهه با هوشمند سازي

1-2- اصولا‏ در رويارويي با پديده‌هاي نوظهور سه گونه رفتار قابل پيش بيني است:‎‎

الف )تسليم: جرياني که با ورود هرپديده جديد، بسوي آن رفته و به گذشته خود پشت مي‌کنند‎.

‎ب) تقابل: جرياني که فقط حافظ ارزشهاي خود است و با هر پديده جديدي به‌مقابله و مخاصمه مي‌پردازد‎. 

‎ج)‏‎ ‎تعامل: اين رفتار با پاسداشت ارزش‌هاي خود، در جهت ارتقا و بهبود کيفيت ارزشهاي خود از هر پديده جديداستقبال مي‌کند‎. 

‎بر همين وزن، در برابر ترويج و توسعه مدارس هوشمند نيز واکنش‌هاي سه گانه فوق قابل تصور بود و بايد سياستگذاران، هدف خود را به روشني ارائه کنند، تسليم،تقابل با تعامل؟

هرچند که به نظر مي‌رسد درايت مديران نظام آموزشي تعامل را پيشه کرده اما اين گونه رفتار هزينه‌ها و پيش نيازهايي دارد که مستلزم توجهي جامع گرا و همه جانبه است‎.‎

‏2-2-?مختصات و مشخصات مدارس هوشمند‎:‎

الف) بخش عمده‌اي از نيازهاي دانش آموزان با توجه به رفتارهاي فردي آنها برآورده مي‌شود‎.

‎ب)‏‎ ‎قيد زمان ومکان مشخص، از تحصيل و آموزش برداشته مي‌شود و در هر زمان مورد دسترس مي‌گيرند‎.

‎ج) نقش معلم و محصل متحول شده و به گونه‌اي تعامل گرايانه مي‌شود‎.

‎د) فناوري اطلاعات و ارتباطات، ايده‌ها و داده‌ها را قابل دسترس مي‌کند وفراگير مي‌تواند با فشردن يک کليد حجم انبوهي از اطلاعات را کسب کند‎.‎

2-3- پيش نيازهاي ورود به دنياي فناوري ارتباطات واطلاعات

تولید محتوا درس مطالعات پایه هفتم

با سلام به اطلاع کلیه دبیران مطالعات اجتماعی می رساند. تولید محتوای  همچنان که قبلا اعلام شد فقط در پایه هفتم برگزار می گردد لذا همکاران محترم آثار خود را تا حداکثر ۱۵\۱۰ تحویل. گروه ها نمایند. به تمام آثار لوح تقدیر در سطح شهرستان و به آثار برتر صمن معرفی به استان لوح سپاس و تقدیر نامه استانی اهدا می گردد.

تجزیه وتحلیل آزمون پیشرفت تحصیلی مرحله اول درس مطالعات .

جهت بررسی سوالات و نوع سختی و آسانی و تعیین سطح آزمون ،سوالات تمام دروس توسط دبیران  تخصصی هر رشته مورد تجزیه وتحلیل واقع گردید . تا اشکالات احتمالی برای برگزار ی در دوره های بعدی بررسی و برطرف گردد ، درس مطالعات اجتماعی در پایه نهم سوالات نسبتا سخت بود. و برخی از سوالات را دانس آموزان متوسط وحتی پابین تر قادر به جوال دهی مناسب و درست نبودن.در پایه دوم سوالات در سطح نسبتا آسان بود. و سوال مسله دار وجود نداشت،  فقط در قیمت تاریخ برخی دانش آموزان پایینتر از متوسط دارای مشکل بودند. حتی دانش آموزان پایین تراز متوسط می توانستند به اکثر سوالات پایخ صحیح دهند.در  پایه هفتم چون سوالات در این مرحله شامل قسمت در س اجتماعی بود در سطح آسان برای دانش آموزان بود و حداکثر دانش آموزان به راحتی قادربودند درصد بالای رادر این درس کسب نمایند.به طور کلی سطح آزمون متناسب با کتب درسی و سطح معلومات فراگیران در هرپایه بود.

سخنی با برگزارکنندگان جنشواره درس پژوهی....!

با سلام خدمت شما . درخصوص درس پژوهی در مراحل اجرای طرح چون که این پروژه دارای کار عملی و تهیه فبلم و همچنبن قسمت نظری در حد یک مقاله است لذا تهیه و اجرای این پروژه توسط سرگرو ها دارای هزینه های می باشد. اما متاسفانه در زمان تهیه و اجرای جشنوارها هیچ مبلغی جهت هزینه های کار در اختیار سرگره ها نیست.و حداقل همکاری با گروهای آموزشی در سطح شهرستان صورت می گیرد ،سال گذشته بنده هم بعنوان سرگروه وهم بعنوان یک شرکت کننده در این پروژ ه شرکت داشتیم که در سطح شهرستان نورآباد رتبه اول و در سطح استان مقام دوم را به همراه تیم کسب کردیم در شهرستان و استان هیچ گونه تقدیر و تشکری از کار ما نشد. وحتی یک لوح تقدیر استانی هم برای ما صادر نشد........! حال ما و دیگر دوستان با چه انگیزه ای در پروژه شرکت کنیم من خودم به شخصه چون یرگروه هستم چیز نگرفته ام اعتراضی ندارم اما ما به دبیران وعده دادیم در صورت شرکت در مسابقات اآنان تقدیر به عمل می آید، و متاسفانه هیچ حمایتی حتی از نفرات برتر نشد. لذا اینجانب به بعنوان سرگروه درس مطالعات ویکی از اعضای ستاد درس پژوهی در سطح شهرستان نورآباد از مسولین تقاضا دارم که جهت موفقیت طرح و همچنین هدر نرفتن زحمات دبیرانی که در این زمینه فعالیت خواهند کرد، در سال جاری به نحو شایسته از شرکت کنندگان و به خصوص نفرات برتر تقدیر بعمل آید.با تشکر از همه عزیزانی که در راستای کبفیت بخشی به امر آموزش و فرایند یادهی_ یادگیری به طور مستمر تلاش می کنند.

آشنایی با چگونگی سناریو در درس پژوهی

با سلام ،درس پژوهی شامل دو قسمت است.۱=قسمت اجرای پروژه که شامل مراحل عملی و کار در کلاس می باشد که در قسمت درس پژوهی در همین وبلاگ در مورد آن به اختصار توضیح داده شده است. ۲= قسمت سناریو که شامل روشها کار تببین مسله وچگونگی مراحل کاراست.شما می توانید یکی از اعضای تیم را برای انجام سناریو انتخاب واز او بخواهید آن را تهیه و براساس چارچوب های تعیین شده تنظیم نماید.جهت اطلاع کامل از چگونگی و مراحل کار می توانید آیین نامه درس پژوهی را از گروه های آموزشی تهیه نمابید .

برنامه های استانی و شهرستانی گروه مطالعات

با سلام خدمت دبیران محترم، برنامه های گروه مطالعات در سال تحصیلی ۹۴-۹۵که شما می توانید درآن شرکت نمایید ۰۱- مسابقات درس پژوهی تحت عنوان پروژه درس پژوهی  جهت دریافت جزوه  چگونگی و مراحل کار به گروه های آموزشی شهرستان مراجع نمایید.یا به مطالب مندرج در پیوند ها در وبلاگ . مقطع متوسطه اول و گروه های آموزشی حداکثر همکاری با افراد وتیم ها ی درس پژوهی را خواهند داشت.             ۲- تحلیل محتوای کتاب نهم دبیران مطالعات می تواند آثار خود را به گروهای آموزشی تحویل نمایند ۳- طراحی سوالات استاندارد نوبت دوم از تمام کتاب در یکی از سه پایه ی هفتم،هشتم یا نهم و تحویل آثار تا ۲۰اسفند ماه ۹۴به گروه های آموزشی ، از همکاری وتعامل شما سروران با گروه آموزشی مطالعات سپاسگزاریم.مصطفی نوروزی

 

روش اجرای درس پژوهی به روش ساده؟

درس پژوهی چیست و چگونه می توان یک درس پژوهی را انجام داد؟  

درس پژوهی یک فرایند کار گروهی وتیمی در کلاس است. 

درس پژوهی حاصل کار گروه و افراد یک تیم گروهی است . 

در درس پژوهی هر یک از افراد گروه یک نقش را بر عهده دارد.  

هدف در درس پژوهی رسیدن به یک تدریس مطلوب و ایدال است.  

در پروژه درس پژوهی تیمی فرصت مناسب برای رفع نواقص احتمالی را دارد.  

مراحل درس پژوهی شماره یک؟

ادامه نوشته

ایمان از نظر عطار

فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
37

در ديدگاه عطار نيشابوري « شهسوار ايمان »
و سورن كي يركگور*
دكتر قدرتاله طاهري
استاديار زبان و ادبيات فارسي دانشگاه شهيد بهشتي
چكيده
سطوح و كيفيت دينداري و دين ورزي، در همه اديان توحيدي همواره محل بحث بوده
و هست؛ از جمله اينكه حقيقت يك دين، چگونه در ساحات بيروني و دروني زندگي
باورمندان آن متجلي م ي شود؟ و شرايط درك ذات دين و وصول به عاليترين مر اتب
ايمان كدام است؟ به منظور پاسخ گويي به اين پرسشها اديان الهي الگوهاي قابل
شناخت و متابعتي ارائه م ي كنند كه تمام حقيقت آن دين، در وجود همين الگو و
اسوه ها، تحقق عيني يافته و انتظارات حداكثري شارع دين، در شخصيت، منش، گفتار و
كردار آنان به منصه ظهور رسيده است. بر پايه اين اصل ديني، در فلسفه و ادبيات
ساخته و پرداخته م ي شوند . « شهسواران ايمان » عرفاني، نمون ه هاي برتر تحت عنوان
خود را در شخصيت تاريخي و مناقش ه برانگيز منصور « شهسوار ايمان » ، عطار نيشابوري
حلاج از يك سو، و شخصيتهاي ادبي مانند شيخ صنعان و عقلا مجانين ، از سوي ديگر،
باز مي يابد و در مقابل، سورن ك ي يركگور، فيلسوف اگزيستانسياليست و متأله مسيحي،
مي داند. آنچه اين دو « شهسوار ايمان » ابراهيمِ خليل (ع) را مصداق بارز و نمونه عيني
انديشمند را به يكديگر نزديك م ي كند، باور مشترك آنان در چگونگي وصول به آستانه
گذشتن از امورِ » ، ايمان واقعي و شرايط كسب مقام شهسواري است؛ در نظرگاه آنان
يگانه شرط دستيابي به مقام شامخ ايمان است؛ اموري كه با « اساسيِ تعلق آفرين
1389/ 7/ 1389 تاريخ پذيرش مقاله: 13 /6/ تاريخ دريافت مقاله: 29
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
38

فرديت، هويت و ذات فرد درآميخته و ترك آن به مثابه نفيِ خويشتنِ خويش است . در
اين پژوهش با رهيافتي تطبيقي و تأويلي اش تراكات فكري دو متفكر در اين حوزه
بررسي مي شود.
كليدواژهها: عرفان اسلامي، فلسفه غربي، شهسوار ايمان، عطار نيشابوري، سورن كي ير
كگور
مقدمه
شعر عطار بر حكمت ديني مبتني است. حقيقت دين، باورداشتن به نيروي قهاري در
بيرون نظام خلقت است كه به اراده خود، جهان را اداره مي كند. اين باور عميق، چيزي
نيست. كسب ايمان، بدون حركت شورمندانه در وادي شعور فراهم « ايمان » جز
نمي شود؛ زيرا در بستگان و وابستگان به عوالم سطحي، جسارت در افتادن در اين وادي
را ندارند. عطار، خود در زندگي عملي، راه سخت رسيدن به ايمان را م يپيمايد و در
تمام آثار خويش، پنهان و آشكار خواننده اش را به حركت شورمندانه در اين وادي فرا
مي خواند. شوري كه عطار از آن سخن مي گويد، البته پهلو به پهلوي جنون مي سايد.
،« عقلاي مجانين » بي خود نيست كه در قالب حكايتهاي تكان دهنده و نيز از زبان
عاليترين مضامين شورانگيز را طرح مي كند و حتي آشكارا م يگويد تا آدمي بويي از اين
ديوانگي را نشنود، پاك نخواهد شد.
جمله ديوان من ديوانگي ست
عقل را با اين سخن بيگانگي ست
جان نگردد پاك از بيگانگي
تا نيابد بوي اين ديوانگي
(4580- (منطق الطير، 4579
به همين دليل است كه عطار، كاملترين افراد را در هيأت ديوانگان م يبيند و سخن و
حالات آنها را به زيبايي بيان م يكند. 1 عطار، گستاخي ديوانگان خود را در منط قالطير
بخوبي توجيه كرده است 2 اما محوريترين شخصي ت داستانهاي عطار، شيخ صنعان است
كه م يتوان او را تبلوري از شخصيت خودِ عطار دانست كه تجربه تبديل عرفان زاهدانه
او را به عرفان عارفانه به صورت سمبليك بيان م يكند (ر.ك. پورنامداريان، 93:1380 ). شيخ
به « ترك امر نامتناهي » عرفان عطار است كه با « شهسوار ايمان » صنعان، قهرمان يا
حقيقت ايمان دست م ييابد. شيخي كه پنجاه حج كرده بود و چهارصد شاگرد، پيرامون
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
39

خود داشت، شورمندانه به راهي عقل ستيز قدم م يگذارد و از اينكه شاگردان و تمام
آوازه و خوشنامي خود را از دست بدهد، ابايي ندارد. چنين جسارتي تنها در پرتو شور
ديني به دست مي آيد. عطار، خود در جريان جستجوي حقيقت ايمان، چنين مسير
خود را در جامه « حكايت و نقد حال » خطرخيز و اضطرا بآوري را تجربه كرده است و
داستان شيخ صنعانِ آميخته با افسانه و تاريخ از يك سو، و سرگذشت شگفت آور
از سوي ديگر بيان مي كند. بعد « عقلاي مجانين » منصور حلاج و نيز ماجراهاي نامعهود
از اين تجربه است كه شور و هيجان ديني در جان شيفته او غوغايي به پا مي كند و به
زبان او رنگ و بويي ديگر مي بخشد.
اين سلسله عشق الهي كه بر گردن عطار افكنده اند؛ هر زمانش به شكل ديگر در شور و
غوغا مي آورد؛ صلاي عشق حق مي زند؛ باده از خم قديم مي نوشد؛ نعره مستانه از دل
مي شود . او خود را « تازيانه سلوك » برمي كشد؛ آه آتشينش سنگ را مي گدازد؛ سخنش
رنجور عشق طبيب غيبي مي شناسد؛ ديوانه لم يزل مي بيند؛ محو اوست؛ بدو مي بيند و ازو
.( مي گويد (فروزانفر، 61:1374
بنابراين، عطار يكي از مبلغان بزرگ شور و شعور ديني است 3 و خواننده خود را از
اينكه دلبسته امور سطحي و مبتذل دنيوي باشد برحذر م يدارد و بسنده كردن به
باورهاي نازل دين را نكوهش مي كند و از او مي خواهد همچون مرغان دل سوخته او،
هفت وادي را پس پشت افكنند و به قاف معنا برآيند و بدانند دين، يعني مشاركت فعال
و پرهيجان در معامله با خداوند به گون هاي كه هركس بايد خود، قدم در راه بگذارد و با
ارشاد راهنمايان بزرگ (صاحبان مقام ولايت) به آستان حضرت سيمرغ بار يابد.
در اينجاست كه او را با فيلسوف بزرگ غربي، سورن كي ير كگور مي توان مقايسه
اصيل « ايمان » كرد؛ فيلسوفِ متألّهي كه او نيز درك حقيقت دين را در سايه كسب
ترك امر » مي داند و بر اين باور است كه نمي توان به حقيقت ايمان رسيد مگر از طريق
و پذيرش رنجها، اضطراب و دلهره هاي فردي كه در جريان آزمون الهي و « نامتناهي
خود « شهسوار ايمان » كسب تجربه ديني، گريز و گزيري از آنها نيست. كي يركگور، البته
را از متن سنت ديني برمي گزيند؛ شهسواري كه در ميان صدها پيامبر، سرنوشت و
سرگذشتي ويژه داشته است. ابراهيم(ع) قهرمان ب يمانند كي يركگور است. او
از سر مي گذراند. « قرباني كردن فرزند » جانگزاترينِ آزمونها را در راه كسب ايمان، يعني
اسماعيل/ اسحاق 4 گراميترين داشته ابراهيم(ع) بود. بيش از پنج دهه به انتظار تحقق
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
40

وعده الهي مانده بود تا مولودي مبارك، ذريه او را تداوم بخشد. حال كه اعجاز
خداوندي محقق گشته بود، خداي ابراهيم(ع) از طريق رؤيا فرماني به او داده بود كه
عمل به آن، تمام آرزوهايش را برباد م يداد. ابراهيم(ع) بايد اسماعيل/اسحاق را ترك
دست يابد؛ حتي پيش از « ايمان خالص » مي كرد تا به امري شكوهمندتر از فرزند، يعني
رهسپار فضايي » اين ماجرا، او از داشت ههايش - خانواده و زمين - دل كنده بود تا
69 ). در سفر دراز خود و با عمل ترك است كه جوهره : شود (فروم، الف 1387 « ناشناخته
وجودي ابراهيم براي آخرين آزمون الهي آبديد هتر م يشود. كي يركگور نيز مانند عطار
در داستان سرگذشت ابراهيم(ع) حكايت حال خود را مي بيند. او نيز در زندگي عملي
را از سر گذرانده است و با نگاه تيز « ترك امر نامتناهي » خود براي كسب ايمان، فرايند
بين خود واقعيت دينداري مردم زمانه را با ارائه تفسيري از داستان حضرت ابراهيم(ع)
به نقد مي كشد. او نيز مانند عطار، دين را امري غيرعقلايي مي داند و بر اين باور است
كه غيرعقلايي بودن دين نه تنها نقصي براي آن نيست، بلكه كمال و تنها كمال آن است
62 ). يكي از انتقادات عمده ك ييركگور به عصر خويش، نبودن شور : (اندرسون، 1385
ديني است به گون هاي كه دين بشدت ساده و پيش پا افتاده شده بود 5 در حالي كه او
اعتقاد داشت كه:
ايمان، شور است . ... شور، الهام بخش هر آن چيزي است كه در اعمال ما بزرگ است؛
الهام بخش هر آن چيزي است كه در انديشه هاي ما نامتناهي است و از شور فرديت و
ناميرايي زاده مي شوند؛ هر حركت نامتناهي با شور تصديق مي شود. شور اعظم آن است
كه ناممكن را انتظار مي كشد. هر چه خواسته فرد و آنچه در مقابلش نبرد مي كند، بزرگتر و
هراس آورتر باشد؛ هر چه هدف و موانع بلندتر باشد، فرد نيز بزرگتر و ترسناكتر است ...
.( ايمان شور اعظم است (كي يركگور، 17:1385
در ادامه، شباهتهاي روايي و محتوايي نظريه و رهيافتهاي دو انديشمند درباب
با تأكيد بر داستان شيخ صنعان « شهسوار ايمان » مراحل سير و سلوك ديني و شخصيت
و آزمون قرباني حضرت ابراهيم(ع) بيشتر كاويده مي شود.
سپهرهاي سه گانه زندگي در نظريه ك ييركگور
شهسوار » پيش از پرداختن به تشابهات فكري دو انديشمند درباب ماهيت شخصيت
و مراحل سلوك او و دريافت مقام ايمان حقيقي، لازم است بنيان نظريه « ايمان
كي يركگور كه تنها در پرتو آن شخصيت ابراهيم(ع) و شيخ صنعان فهميده م يشود به
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
41

اختصار توضيح داده شود. كي يركگور در طرح مسئله هدف و معناي زندگي به سه
سپهرِ (مرحله يا منزل) زندگي قائل م يشود؛ سپهرهايي كه هر انساني با توجه به رشد
شخصيتي خود يكي از آنها را برم يگزيند و همين گزينش تعيين كننده عيار زندگي فرد
خواهد بود. به نظر وي كساني كه وارد يكي از اين سپهرها نمي شوند، اگر چه از حيث
: بيولوژيكي انسان هستند بدرستي نم يتوان آنها را انسان واقعي دانست (ر.ك.اندرسن، 1385
.(107
سپهر نخست، سپهر استحساني 6 يا احساسي است كه در آن فرد تنها به خود و هر
آنچه او را به لذت م يرساند، فكر م يكند. در اين سپهر با توجه به ماهيت لذتها با دو
گروه از انسانها روب هرو مي شويم: گروه اول كساني هستند كه براي كسب لذتهاي مادي
و گاه حيواني به هر شيوه اي مانند دروغ، مكر، فريب، خيانت، دزدي و قتل متوسل
مي شوند؛ مانند ثروتمندان دروغگو و سياست پيشگان خيانتكار. گروه دوم، لذتهاي
معنوي مانند آفرينش هنري و ادبي، ابتكار و خلاقيت علمي و توليد انديشه را
برمي گزينند و زندگي آنان زماني معنادار است كه به درك چنين لذتهايي نائل شوند.
غريزه، حاكم و تعيين كننده اصلي در اين سپهر زندگي است و اراده و اختيار آدمي
زيبايي طلب، چون » چندان مدخليتي در گزينش شيوه زيست فرد ندارد؛ زيرا انسان
خود انتخاب نكرده است كه چه باشد در عالم هست بودن نيست و فقط در دايره امكان
.(127 : ورنو و همكاران، 1378 ) « است
سپهر دوم، سپهر اخلاقي 7 است. در اين مرحله فرد از بند غرايز نجات مي يابد،
تلاش و كوشش او در ياري رساندن به ديگران خلاصه مي شود و به انتخاب خويش و
با ميل و رغبت، تكاليف و تعهدات خود را نسبت به ديگران انجام مي دهد. كي يركگور
امر مطلق كانت 8 را به اين مرحله از زندگي آدمي وابسته م يدانست. انساني كه در
ساحت اخلاقي زندگي مي كند، مي پندارد در پرتو اراده و آگاهي و تعهد اخلاقي
مي تواند بر ضعف انساني و مشكلات پيشاروي بشر فائق آيد؛ اما همين كه در موقعيتي
شگفت قرار مي گيرد، تعهد اخلاقي ديگر نمي تواند مشكل بنيادين او را برطرف كند.
اينجاست كه زندگي آرام او دچار تلاطم مي شود و اگر با جرأت و جسارت و پذيرش
اضطراب و خطرخيزي راه بر مشكل چيره شود از سپهر اخلاقي در مي گذرد و وارد
: سپهر ديني 9 مي شود وگرنه در همان سپهر اخلاقي باقي خواهد ماند(ر.ك. كاپلستون، 1367
333 ). در سپهر ديني، فرد، همه زندگي و داشته هايش را با خدا معامله مي كند و ضمن
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
42

مبارزه اي ب يامان با نفس و وسوسه هاي آن، ترك نامتناهي مي كند و سپس با ايمان
داشتن به امر محال، در عين حال كه به ايماني اصيل و پاينده نسبت به خداوند دست
يافته است، بار ديگر باخت ههاي خود را باز مي يابد؛ چنانكه ابراهيم(ع) ضمن كسب مقام
عالي ايمان، فرزندِ به مسلخ برده را باز يافت و شيخ صنعانِ عطار نيز در پايان روايت
باورهاي اعتقادي و وجاهت ديني خود را باز م ييابد و ،« حكمت اسرارِ قرآن و خبر »
ضمن كسب ايمانِ عاشقانه عارفانه به تولدي دوباره در دين نائل مي شود.
سپهرهاي سه گانه در زندگي شخصي عطار و ك ييركگور
به نظر مي رسد عطار و كي يركگور در زندگي شخصي تا حدي سه مرحله استحساني،
اخلاقي و ديني را از سرگذرانده و هر يك سرگذشت زندگي خود را در ظرف قصه و
حكايت حال شهسواران ترك نامتناهي و ايمان - شيخ صنعان و ابراهيم(ع) - به رمز و
اشارت بيان كرده اند. درباره زندگي عطار تحقيقات ارزنده اي انجام گرفته است؛ اما مثل
اغلب شاعران دوره كلاسيك، هنوز درباب آن ابهامات زيادي نيز باقي است. با وجود
اين از لابه لاي همين اطلاعات كلي تا حدي سه مرحله استحساني، اخلاقي و ديني قابل
تشخيص است. برخلاف شاعر عارف مسلكِ پيشين، يعني سنايي غزنوي درباره اشتغال
عطار به لذتهاي هو سآلود هيچ گزارشي در تذكر هها و نشان هاي در متن آثار او نيامده
است. بنابراين، عطار در سپهر استحساني دلبسته دو تعلق و وابستگي بوده است: يكي
ثروتي كافي كه از اشتغال او در داروخانه نصيبش مي شده و چنانكه خود بدان اشاره
كرده است روزانه پانصد بيمار به وي مراجعه م يكرده اند. اگر ذكر اين تعداد بيمار،
: چنانكه استاد فروزانفر به آن اشاره كرده است، مبالغه آميز هم باشد (ر.ك. فروزانفر، 1374
39 ) باز هم بايد درآمدي قابل توجه نصيبش كرده باشد. هر چند تمكن مالي، او را از
درافتادن به گرفتاري ديگر يعني مدح و تمل قگويي حاكمان عصر نجات داده است.
وابستگي ديگر، اهتمام درازمدت او به خلاقيت ادبي و سرايش شعر است. شعر، او را
درنظرش جلوه گر شده است: « بت» به گونه اي گرفتار كرده كه در اواخر عمر به صورت
بگرد قال آخر چند گردي
قدم درحال نِه گر شير مردي
دلِ تو گر ز قال آرام گيرد
كجا از حال مردان نام گيرد
چو قشري بيش نيست اين قال آخر
طلب كن همچو مردان حال آخر...
بت تو شعر مي بينم هميشه
ترا جز ب تپرستي نيست پيشه...
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
43

حجاب تو ز شعر افتاد آغاز
كه ماني تو بدين بت از خدا باز
بسي بت بود گوناگون شكستم
كنون در پيش شعرم ب تپرستم
هزاران بند چوبين برفگندم
كنون از عشق زرين است بندم
بپرّم گر بتركِ بند گيرم
وگرنه سرنگون در بند ميرم
(6438- (الهي نامه، 6410
ماهيت و مصداق بتهايي كه شكسته شده و بندهاي فراواني كه شاعر از خود دور
كرده، بخشي از گرفتاريهاي وي در سپهر استحساني است كه هرگز آشكارا درباره آنها
سخن نمي گويد و همين موارد ابهامات، زندگي خصوصي شاعر را تشكيل مي دهد.
شايد روايت مجعولي كه جامي درباره علت انقلاب روحي عطار آورده است (ر.ك. صفا،
ج دوم، 860:1371 ) در زمانه خودِ شاعر در وجدان عمومي اهل عصر برساخته شده است
تا ضمن مكتوم كردن واقعيتي ناگفتني، حقيقتي را به زبان رمز و اشاره بيان كند؛ زيرا در
و لزوم پرده پوشي به كسي اجازه « كتمان اسرار » اسلام و عالم شرق، استيلاي سنت
نمي دهد اسرار زندگي خود و ديگران را آشكارا بر زبان آورد حال اينكه در جهان
اغلب شاعران و فيلسوفان، خود ب يهيچ « اعتراف به گناهان » مسيحيت و در درون سنت
اغماضي پرده از اسرار خويش م يگشايند و به صريحترين زبان ممكن گرفتاريهاي خود
را گزارش مي كنند. بنابراين از گفته خودِ عطار برم يآيد كه در سپهر استحساني، قبل از
پرداختن به شعر و شاعري، گرفتاريهايي داشته است؛ اما اينكه آيا بعد از تحول روحي،
به سپهر اخلاقي و بعد از آن به سپهر ديني وارد شده يا نه با توجه به اطلاعات اندك از
زندگي او نم يتوان با قاطعيت سخن گفت. به نظر مي رسد عطار در دوره دوم زندگي
يعني اشتغال به زهد و رياضت ب هرغم دل مشغولي با شعر و شاعري در سپهر اخلاقي
زندگي مي كرده است؛ زيرا تربيت و ارشاد ديگران را از طريق جم عآوري و بيان
حكايت احوال عارفان و باورهاي عرفاني بر لذتهاي نفساني خود ترجيح مي داده است.
ولي هيچ قرين هاي نيست كه براساس آن بتوان حكم كرد او از سپهر اخلاقي نيز عبور
كرده و به سپهر ديني وارد شده است. فشار تعصبات ديني شايد به وي اجازه چنين
كاري را نم يداده است؛ زيرا ترك سپهر اخلاقي و ورود به سپهر ديني، مستلزم در
افتادن عملي با دين عرفي و نهادهاي وابسته به آن است. عطار و كي يركگور، هر دو
قرائت عرفي شده از دين زمانه خود را نم يپسندند؛ با اين تفاوت كه در عطار، اعتراض
درحد بيان نظريه و در پيش گرفتن شيوه سلوك خاص عرفاني باقي مي ماند و در
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
44

كي يركگور به مخالفت علني با صريحترين مظاهر دين عرفي، يعني نهاد كليسا
مي انجامد. اين دو رويكرد متفاوت را بايد در زمينه اجتماعي و بسترهاي سياسي، كه دو
متفكر در آنها زيست هاند، ارزيابي كرد. انزواگزيني و پناه بردن عطار به لاك عرفان و
تصوف، متناسب با روحيه مسالم تجويانه و متابعت گرايانه انسان عصر كلاسيك، و
ستيزه جوييِ ك ييركگور، همسو با انسانِ جسور بعد از دوره رنسانس است. اساس
نظريه هر دو متفكر اين است كه بدون تحمل رنج و تعب و يا به عبارت ديگر، بدون
پرداخت هزينه گزاف، نم يتوان به حقيقت دين و ايمان دست يافت. عطار دينداري
لفظي، رسمي و موروثي را براي نجات بشر ناكافي م يداند و ك ييركگور با سنت
كليسا، كه به شكل مبتذلي اجرا مي شد، سر ستيز دارد. به نظر او چنانكه « اعتراف گيري »
رسيد (فروم، 1387 « از طريق حرف زدن به رستگاري » اريك فروم مي گويد، نمي توان
ب: 101 ). بنابراين، دستيابي به ايمان، بدون تاب آوردن رنجها و تحمل اضطرابها،
امكانپذير نيست.
عطار، برعكس كي يركگور، با توجه به سرنوشت افرادي مانند ابومنصور حلاج،
جسارت در افتادن مستقيم با نهادهاي دين عرفي را در خود نم يديده و آرزوي برآورده
نشده اش را تنها در قالب حكايت و يا غزلهاي قلندرانه و شورانگيز بيان مي كرده است
كه در اغلب اينگونه آثار سايه شخصيت جسورانه حلاج را مي توان مشاهده كرد؛ لذا
بايد گفت عطار سپهر ديني را نه در زندگي عملي، بلكه در خلال آثار ادبي خود و با
بيان سرگذشت شخصيتهاي تاريخي و افسان هاي مانند حلاج و شيخ صنعان تجربه كرده
است.
مي دانيم كي يركگور نيز پيش از سال 1838 كه دچار انقلاب روحي شد به دليل
سختگيريهاي مذهبي خانواده در دوران كودكي، دور هاي از لاابال يگري و خوش باشي را
تجربه كرده است بويژه با ورود به دانشگاه در سن هفده سالگي، خود را از قيموميت
پدر خلاص كرد و در راه لذت جويي تا آنجا پيش رفت كه با گروه همسالان، پايش به
مراكز عيش و عشرت نيز باز شد به گون هاي كه خاطرات اين رفتارهاي گناه آلود همواره
در ذهنش باقي مانده بود و هر از چندگاهي در حافظه او زنده مي شد؛ چنانكه خود در
چيز جالبي است اين وضع عجيب كه پس از گذشتن » : عبارتي اعتراف گونه مي گويد
مدتي دراز، ناگهان در خاطر انسان بيدار مي شود؛ في المثل خاطره يك عمل شنيع كه
: به نقل از مستعان، 1374 ) « مرتكب شده و هنگام ارتكاب آن هيچ خبر از خود نداشته است
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
45

52 ). بعد از آشنايي با پل مولر، مرد كتابخوان و فلسف هشناس تا حدي از اين فضاي تيره
گناه آلود فاصله گرفت و به علوم ديني و اجتماعي و آثار ادبي علاق همند شد. آشنايي وي
رگينه » با دختري به نام پولت رودام، چندان دوام نياورد و در خانه همين دختر با
ملاقات كرد و دلباخته او گشت. اولسون، دختري فرهيخته و فرزند يكي از « اولسون
مقامات عالي كشور بود. عشق و محبت نامزد جديد سراپاي وجود كي يركگور را فرا
گرفته بود. اما از سوي ديگر روح بي قرارش درگير ترديدها و جدالهاي بزرگي بود و
احساس مي كرد بايد بين خدا و رگينه يكي را برگزيند. لذا عشق خود را كنار گذاشت و
.( زندگي ديني و پاسداري از آيين پروتستان را برگزيد (ر.ك. ورنو و همكاران، 105:1387
رگينه اولسون درباره دليل به هم خوردن نامزديش با كي يركگور مي گويد:
انگيزه كي ير كگور براي به هم زدن نامزدي، درك و برداشتي بود كه از وظيفه ديني اش
داشت. او به خودش اجازه نمي داد به هيچ كس در اين دنيا دل ببندد مبادا كه اين دلبستگي
او را از رسالتش باز دارد . او مي بايست بهترين چيزي را كه داشت فدا كند تا همان كاري
را بكند كه خدا از او مي خواست. بنابراين، او عشقش را به من، فداي نوشتن كرد (اندرسن،
.(46:1385
با وجود اين، اگر چه رگينه از زندگي طبيعي ك ييركگور حذف شد در گوش ههاي
پنهان ذهن او ياد و خاطره اين زن باقي ماند تا جايي كه وصيت كرد همه اموالش بعد
از مرگ به رگينه برسد. اين گونه است كه كي يركگور از عاليترين وابستگي روحي خود
به منظور كسب ايمان و تجربه ديني حقيقي م يگذرد و خود را وقف ايمان م يسازد؛
چنانكه در لحظات آخر عمر به يكي از دوستان كه به ملاقاتش رفته بود، گفت:
به همه سلام مرا برسان . من همه را دوست داشتم ... بگو زندگي من رنجي عظيم بود ... من
خاري در دل داشتم و براي همين نه ازدواج كردم و نه منصبي كليسايي پذيرفتم ... فكر
مي كنم وظيفه اي داشتم كه به قدر كافي، خودش به تنهايي مهم و دشوار بود . بايد اين را
.( بدانيد كه من همه چيز را از مركز مسيحيت ديده ام (همان: 40
عطار و كي يركگور تنها در مقام نظر و آفرينش ادبي به ضرورت تجربه فردي براي
ترك امر » رسيدن به مقام ايمان واقعي تأكيد نمي كنند. آن دو در زندگي واقعي خود
را به انجام مي رسانند و نتايج تلخ آن را به جان مي خرند. يكي از نتايج « نامتناهي
طاقت فرساي ترك امر نامتناهي، پذيرش انزواي تلخ و تاب آوردن مرارتهاي جانكاه
است؛ انزوايي كه شهسواران ايمان را به شخصيتهاي منحصر به فرد و يكه و تنها تبديل
مي كند. سرنوشت اين افراد تحمل تنهاييهاست و همين مسئله است كه آنها را از
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
46

ديگراني كه به تمتعات كوتاه مدتِ كم ارزش دل مي سپارند، متمايز مي كند. البته تنهايي
براي شهسواران ايمان، ناخوشايند نيست؛ زيرا آن را به مثابه امري گريزناپذير به جان
مي خرند تا در پرتو آن بتوانند تواناييهاي خود را شكوفا سازند؛ چنانكه شوپنهاور
مي گويد:
هركس دقيقاً متنا سب با ارزش خود به تنهايي پناه مي برد، آن را تحمل مي كند و دوست
مي دارد؛ زيرا شخص حقير در تنهايي، همه حقارتش را احساس مي كند و روح بزرگ همه
بزرگي خود را و باري، هر كس هر آنچه را هست . به علاوه هر چه آدمي در سلسله مراتب
طبيعت در مرتبه بالاتر قرار داشته باشد، تنهاتر است و تنهايي او اساسي و ناگزير است
.( (شوپنهاور، 167:1388
انعكاس تلخكاميها و همزمان سرخوشيهاي عطار را م يتوان در لاب هلاي اشعار او
ديد، هر چند در ادبيات گذشته ما چندان مرسوم نبوده است شاعر گزارشي واقعگرايانه
از لحظات زندگي خود ارائه كند. در ابيات زير، عطار مجالي براي سخن گفتن از خود
و حالات اضطراب آور خويش پيدا كرده است. تنهايي سرفرازانه، دردمندي و رنجوري
لذتبخش، بي نيازي از خلق، ب ياعتنايي به صاحبان قدرت و مكنت همگي نتيجه درپيش
گرفتن چنين رويكردي است:
زانكه من خونين سرشك افشاند هام
تا چنين خونريز حرفي راند هام
گر مشام آري به بحر ژرف من
بشنوي تو بوي خون از حرف من...
هست خلقي بي نمك بس ب يخبر
لاجرم زان م يخورم تنها جگر
چون ز نان خشك گيرم سفره پيش
تر كنم از شورواي چشم خويش
از دلم آن سفره را بريان كنم
گه گهي جبرئل را مهمان كنم
چون مرا روح القدس هم كاسه است
كي توانم نان هر مدبر شكست
من نخواهم نانِ هر ناخوش منش
بس بود اين نانم و آن نان خورش...
هر توانگر كاين چنين گنجيش هست
كي شود در منت هر سفله پست؟
شكر ايزد را كه درباري نيم
بسته هر ناسزاواري نيم...
تا ز كار خلق آزاد آمدم
در ميان صد بلا شاد آمدم
فارغم زين زمره بدخواه نيك
خواه نامم بد كنند و خواه نيك
من چنان در درد خود درمانده ام
كز همه آفاق دست افشاند هام
(4608- (منطق الطير، 4590
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
47

حالا بايد ديد عطار و ك ييركگور، شهسواران ايمان خود را در دو روايت تاريخي و
افسانه اي چگونه ترسيم م يكنند و آنها را براي رسيدن به قله ايمان از كدام مراحل
حيرت آور مي گذرانند.
مراحل و فرايند سلوك شهسواران ايمان
الف) سكونت در سپهر اخلاقي
شهسواران ايمان تا زماني كه مورد ابتلاي آزمون الهي قرار نگرفته اند با زيستن در سپهر
اخلاقي، كه همراه با خدمت به خلق و ناديده انگاشتن خود است در آرامش زندگي
مي كنند؛ چنانكه ابراهيم(ع) پيش از ديدن رؤيا، سرخوش از تحقق وعده الهي و تولد
اسماعيل/ اسحاق به راهنمايي و ارشاد مردم مي پردازد و شيخ صنعان نيز به تعليم و
آموزش مرسوم و هميشگي مريدان مشغول است و با نَفَس رحماني خود بيماران
نفساني را شفا مي دهد.
موي م يبشكافت مردِ معنوي
در كرامات و مقاماتِ قوي
هر كه بيماري و سستي يافتي
از دم او تندرستي يافتي
خلق را في الجمله در شادي و غم
مقتدايي بود در عالم علَم
(1200- (منطق الطير، 1998
ب) ابتلا به آزمون از طريق رؤيا
در هر دو روايت، اين آرامش با رؤيايي كه قهرمانان مي بينند به هم م يخورد. از هر دو
قهرمان، اجراي عملي طاقت سوز خواسته مي شود. عملي كه اخلاق، آن را نه تنها جايز
نمي داند، بلكه بشدت در برابرش موضعگيري م يكند. چگونه ممكن است پيري كه
چهارصد مريد صاحب كمال دارد و پنجاه حج به جاي آورده از كعبه روي برتابد و به
جاي سجده بر آستان خداوند، بتي را سجده برَد؟
گرچه خود را قُدوه اصحاب ديد
چند شب برهم چنان در خواب ديد
كز حرم در رومش افتادي مقام
سجده م يكردي بتي را بردوام
چون بديد اين خواب، بيدار جهان
دردا و دريغا اين زمان » : گفت
يوسف توفيق در چاه اوفتاد
« عقب هاي دشوار در راه اوفتاد
(1204- (منطق الطير، 1201
ابراهيم(ع) نيز خواب ديده است؛ بايد فرزندي را كه سالها در انتظارش بوده است به
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
48

فَلَما بلَغَ معه » : قربانگاه ببرد و كارد بر گلوگاهش بگذارد و براي خدا قرباني كند
( صافات/ 101 ) «... السعي قَالَ يا بنَي إنّي أري فِي المنَامِ إنّي أذبحك فَانظُر ماذا تَرَي
اسماعيل/ اسحاق عزيزترين موجود و تنها اميد ابراهيم و همسر او در زندگي رو به
پايانشان است؛ آزموني دشوار پيش آمده است؛ آزموني كه اخلاق و همه آموزه هاي آن
را به تعليق درآورده است. شيخ صنعان و ابراهيم انتخاب شد هاند تا براي اثبات ايمان
خويش تصميم بگيرند. وسوسه پايبندي به تعهد اجتماعي و پدري يا گذشتن از آنها و
دل به امر محال بستن؛ يعني بازيافتن مجدد آنچه مي خواهد از دست برود.
ج) اضطراب و دلهره
براي شهسوار ايمان، انتخاب آسان نيست. او دچار اضطرابي جانكاه مي شود؛ چنانكه
كي يركگور مي گويد آنچه از داستان ابراهيم فراموش مي شود، اضطراب اوست در برابر
خواسته خداوند. او پدر است. عاطفه و البته مسئوليت پدري چگونه مي تواند ناديده
انگاشته شود؟ حال اينكه طبيعت و فرهنگ، عاليترين و مقدسترين وظايف را در برابر
فرزند بر دوش پدر نهاده است.
بيان اخلاقي عمل ابراهيم اين است كه مي خواست اسحاق را به قتل برساند؛ بيان مذهبي
آن اين است كه مي خواست اسحاق را قرباني كند، اما در همين تناقض، اضطرابي كه
مي تواند انسان را بي خواب كند، نهفته است، اما ابراهيم بدون اين اضطراب ابراهيم نيست
.( (كي يركگور، 54:1385
شيخ صنعان نيز در همان شب نخست اقامت در كوي دختر ترسا و اينكه تصميم
گرفته است دين و دانش و اعتبار خود را از دست بدهد و به جاي آن راه كفر در پيش
گيرد و خوكباني كند و زنار بر كمر بندد، دچار سهمگين ترين اضطرابهاست:
يك دمش نه خواب بود و نه قرار
م يتپيد از عشق و م يناليد زار
گفت يارب امشبم را روز نيست
يا مگر شمع فلك را سوز نيست...
همچو شمع از سوختن خوابم نماند
بر جگر جز خون دل آبم نماند...
جمله شب در خون دل چون مانده ام
پاي تا سر غرقه در خون ماند هام...
هر كه را يك شب چنين روزي بود
روز و شب كارش جگرسوزي بود
(1258- (منطق الطير، 1251
د) اراده مصمم شهسوار ايمان
اگر چه ازموني را كه شهسوار ايمان م يبايست از سر بگذراند، دشوار، ب ينظير و
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
49

طاقت سوز است، او با اراده اي قوي وارد ميدان تجربه اي شگفت براي تصاحب امر
محال مي شود؛ ترديد به خود راه نمي دهد و تزلزل به شخصيت او راه نمي يابد.
چه كسي مي تواند او (ابراهيم) را بفهمد؟ آيا امتحان به واسطه همان طبيعتش از او پيمان
سكوت نگرفته بود؟ او هيزمها را شكست؛ اسحاق را بست؛ آتش افروخت و كارد را
كشيد. اي خواننده من ! بسا پدراني كه مرگ فرزند برايشان با از دست دادن عزيزترين چيز
در جهان يكسان بود و آنان را از هر اميدي به آينده تهي م يكرد، اما هيچ يك از آنان فرزند
موعود به معنايي نبودند كه اسحاق براي ابراهيم بود . بسا پدراني كه فرزند از دست
داده اند، اما خدا، اراده تغييرناپذير و درك ناشدني قادر متعال، دست خدا بود كه فرزند را
گرفته بود . با ابراهيم چنين نبود . براي او آزمايشي دشوارتر مقدر شده بود . سرنوشت
اسحاق به همراه كارد به كفِ خود ابراهيم سپرده شده بود و پيرمرد با تنها اميدش در آنجا
ايستاده بود ! اما او شك نكرد. او مضطربانه به راست و چپ ننگريست. او با نيايشهايش با
آسمان رويارويي نكرد . او مي دانست قادر متعال است كه او را آزمايش م يكند؛ مي دانست
كه دشوارترين ايثاري است كه مي تواند از او طلب شود؛ اما اين را نيز مي دانست كه هيچ
قرباني وقتي كه خدا بخواهد چن دان دشوار نيست و او كارد را كشيد (كي يركگور،
.(47:1385
در جاي ديگري كي يركگور، شهرت و پرآوازگي ابراهيم را نه مديون هوس سرنوشت،
بلكه محصول اراده استوار او در اجراي فرمان الهي و ترك عظيمترين تعلق خويش
.( مي داند (همان، 54
اراده مصمم شيخ صنعان براي ورود به ميدان ابتلا نيز به بهترين وجهي توسط عطار
گزارش شده است. هنگامي كه مريدان دور شيخ را گرفت هاند و هر يك از سر
نيك خواهي نصيحتي بر زبان مي رانند، شيخ با جوابهاي زيبايي كه مي دهد، عزم خود را
براي به پايان رساندن آزمون اعلام مي كند. بي شك، يكي از زيباترين قسمتهاي داستان،
همين گفتگوهاي دراماتيك شيخ و مريدان است:
جملة ياران به دلداري او
جمع گشتند آن شب از زاري او
همنشيني گفتش اي شيخ كبار
خيز اين وسواس را غسلي برآر
شيخ گفتش امشب از خون جگر
كرد هام صدبار غسل اي ب يخبر...
آن دگر يك گفت اي پيركهن
گر خطايي رفت بر تو توبه كن
گفت كردم توبه از ناموس و حال
تايبم از شيخي و حال و محال...
آن دگر يك گفت تا كي زين سخن؟
خيز در خلوت خدا را سجده كن
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
50

گفت اگر بت روي من اينجاستي
سجده پيشِ روي او زيباستي
آن دگر گفتش پشيمانيت نيست؟
يك نَفَس دردِ مسلمانيت نيست؟
گفت كس نبود پشيمان بيش از اين
تا چرا عاشق نبودم پيش از اين
(1288- (منطق الطير، 1275
به دليل عزم و اراده بلند شهسواران ايمان و تاب آوردنشان در آزمون الهي است كه
شخصيت آنان منحصر به فرد م يشود. بزرگي مطلوب آنان يعني خداوند و عظمت
حركت در مسير ترك امر نامتناهي و اميد بستن به تحقق امر محال، شهسواران ايمان را
از ديگران متمايز، و آنان را غيرقابل درك مي كند.
هر آن كس كه در جهان بزرگ بوده است فراموش نخواهد شد . اما هر كس به شيوه
خويش و هر كس به قدر عظمت محبوب خويش بزرگ بوده است؛ زيرا آن كس كه
خويشتن را دوس ت داشت به واسطه خويشتن بزرگ شد و آن كس كه ديگران را دوست
داشت به بركت ايثار خويش بزرگي يافت؛ اما آن كس كه خداي را دوست داشت از همه
بزرگتر شد . ... ابراهيم از همه بزرگتر بود؛ بزرگ به دليل قدرتش كه قدرت بي قدرتي
است؛ بزرگ به دليل خردش كه رمز ديوانگي است؛ بزرگ به دليل اميدش كه صورت
.( جنون است؛ بزرگ به دليل عشقش كه نفرت از خويش است (كي يركگور، 41:1385 و 42
ه) ترك امر نامتناهي
ترك امر نامتناهي در عبور شهسوار ايمان از سپهر اخلاقي به سپهر ديني اتفاق مي افتد.
اين است كه شهسوار ايمان در دوره اي طولاني از زندگي به « امر نامتناهي » منظور از
امري معتبر و گذشت ناپذير دست يافته است؛ امري كه انكار آن به مثابه انكار
موجوديت خويش است و ترك آن جز از طريق آزموني طاقت سوز و حيرت زا ممكن
نخواهد بود؛ چيزي كه به ساليان دراز به دست آمده است در كوتاهترين زمان ممكن
بايد از دست داده شود. امر تعلق آفرين بايد از زندگي ذهني شهسوار ايمان حذف شود؛
زيرا اين امر هر چه ارزشمند و معتبر باشد، چون ميان فرد و خداوند فاصله م ياندازد،
بزرگترين حجاب است و خداوند بنا به حكمت متعالي خويش م يخواهد مقربان
درگاهش جز به او به هيچ امر ديگري تعلق خاطر نداشته باشند. رشيدالدين ميبدي در
تفسير آيات مربوط به داستان ابراهيم(ع) به زبان شيوا اين مسئله را بيان كرده است:
اسماعيل كودكي روز به روز افزون بود. گوشه دل خليل درو آويخت و چشم استحسان
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
51

در او نگريست . از درگاه عزت خطاب آمد كه اي خليل ! ما ترا از بت آزري نگه داشتيم تا
دل در بند عشق اسماعيل كني؟ هر چه حجاب راه خلّت باشد چه بت آزري و چه روي
.(299:1361 ، اسماعيلي(ميبدي، ج 8
ابراهيم، هفتاد سال به انتظار اسماعيل/ اسحاق زندگي كرد و چون به مراد رسيد به دليل
دلبستگي مأمور م يشود او را به آستان ايمان قرباني كند (ر.ك. تورات، سفر پيدايش، آيات
112 ). ابراهيم اگر در بند تعهدات اخلاقيِ - 18 و 22 و نيز قرآن كريم، سوره صافات، آيات 100
پدر نسبت به فرزند باقي بماند و فرمان خداوند را اجرا نكند در سپهر اخلاقي باقي
مي ماند و گناهكار محسوب م يشود. نتيجه هفتاد سال صبر در پايان اضطراب سه روزه
بايد از دست برود. اما از درون اين اضطراب و عمل به فرمان الهي، بار ديگر اسماعيل/
اسحاق به او بازپس داده خواهد شد و ايمان را نيز به كمال كسب خواهد كرد. ابراهيم،
امام مؤمنان (بقره، آيه 123 ) نمي شد اگر اين اضطراب را تاب نمي آورد؛ چنانكه
تنها آن كس كه به دوزخ م يرود اوريديس 10 را باز م ييابد؛ تنها » : كي يركگور مي گويد
كي يركگور، 18:1385 ). در ) « آن كس كه كارد برمي كشد اسحاق را به دست م يآورد
اسطوره يونانيِ ارفه و اريديس، جهنم تبلوري از تنهايي، خلوت، تاريكي و انزواي
رنج آوري است كه شهسوار ايمان يا هر انسان برگزيده اي براي به دست آوردن امري
متعالي بايد آن را تاب آورد؛ به اعماق جهنمِ آزمون سهمگين فرو رود تا گوهر پايداري
را نصيب خود گرداند. براي پيروزي ابدي، چار هاي از سركشيدن شرنگ تلخ شكست
173 ). شيخ صنعان آنچه در دست دارد، - آني نيست (ر.ك. بلانشو و همكاران، 172:1388
حاصل عمري طولاني است. نه مجاورت پنجاه ساله در حرم الهي و حج پنجا هباره به
آساني به دست آمده و نه دانش دين و چهارصد شاگرد صاحب كمال. شهرت، اعتبار و
جايگاه ديني و اجتماعيِ فردي مانند او در بستر زمان و لحظه لحظه آنات زندگي او
شكل گرفته است:
شيخ صنعان پيرِ عهدِ خويش بود
در كمال از هر چه گويم بيش بود
شيخ بود او در حرم پنجاه سال
با مريدي چارصد صاحب كمال...
هم عمل هم علم با هم يار داشت
هم عيان هم كشف هم اسرار داشت
قرب پنجه حج به جا آورده بود
عمره عمري بود تا م يكرده بود
خود صلوه و صوم بي حد داشت او
هيچ سنت را فرو نگذاشت او...
خلق را في الجمله در شادي و غم
مقتدايي بود در عالم علَم
(1120- (منطق الطير، 1191
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
52

شيخي با اين جايگاه وارد آزمون الهي شده و بايد هر آنچه را اندوخته است در طَبق
اخلاص بگذارد و تقديم معشوق كند؛ زيرا دانش ديني، عبادات و رياضتها و نيز خدمت
به وجود آورده است كه همين امر « حسن شهرت و اعتباري » به خلق كم كم براي او
حايل بين شيخ و خدا گشته است. ابتلا به آزموني دشوار و حير تزا لازم است تا
پرده ها را از ميان بنده و حق بردارد و بنده در ارتباط با خداوند به كمال حقيقي برسد و
زاهدي ناپخته و خام به عارفي دلسوخته مبدل گردد (ر.ك. پورنامداريان، 93:1380 )؛ لذا
مطابق فرماني كه در خواب به او داده شده است به همراه مريدان راهي سرزمين روم
مي شود. ديدار با دختر ترسا آتش به همه چيزش مي زند:
دختر ترسا چو برقع برگرفت
بندبند شيخ آتش درگرفت...
گرچه شيخ آنجا نظر در پيش كرد
عشق آن بت روي كار خويش كرد
شد بكل از دست و در پاي اوفتاد
جاي آتش بود و بر جاي اوفتاد
هر چه بودش سر به سر نابود شد
زآتش سودا دلش چون دود شد
عشق دختر كرد غارت جان او
كفر ريخت از زلف بر ايمان او
شيخ ايمان داد و ترسايي خريد
جج
عافيت بفروخت رسوايي خريد
(1238- (منطق الطير، 1232
و) تحقق امر محال؛ بازيابي مجدد
شهسوار ايمان با ورود به تجربه آزمون و ابتلا به قمار عاشقانه دست م يزند؛ اما از
و تحقق آن نيز ايمان واثق دارد. او مي داند كه در نهايت هر « امر محال » سوي ديگر به
چه را در باخته است، بازخواهد يافت.
مؤمن در شكستش پيروزيش را مي يابد؛ شور نگون بختانه اش سعادتش خواهد شد . او به
گونه اي شگفت انگيز با ناشناخته كه در آغاز همچون مرزش با آن تصادم م ي كرد، متحد
مي شود. در لحظه اوج، هر آنچه از آن دست شسته بود به او باز پس داده مي شود؛ زيرا كه
.( او به محال باور دارد (كي يركگور، 20:1385
به دست آوردن مجدد آنچه از دست رفته بود در سايه ايجاد تغيير در شخصيت
شهسوار ايمان است؛ زيرا آنچه به او باز گردانده مي شود، پاداش پيروزي او در آزمون
الهي است؛ آزموني كه وجود فرد را در كوره سهمناك خود سوزانده و جوهره اي تازه از
او ايجاد كرده است. پس از آزمون، نه ابراهيم همان ابراهيم قبلي است و نه شيخ
صنعان، همان شيخِ متشرع ظاهر بين. آنان راهي درازدامن طي كرد هاند. ابراهيم(ع) در
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
53

فاصله خانه تا كوه موريه و لحظه گذاشتن كارد در گلوي فرزند و با تاب آوردن
اضطراب و با پاي گذاشتن بر همه اميد و دلبستگيش، حجابها را از بين برد هاست.
مجدداً لياقت بازيابي اسماعيل/ اسحاق را به « امامت » اينجاست كه ضمن احراز مقام
و نَادينَاه أن يا ابراهيم قَد صدقت الرُّويا إِنَا كَذِلك نَجزِي المحسِنينَ إنَّ » . دست مي آورد
.(107- صافّات / 103 ) « هذا لَهو البلاء المبينُ و فَدينَاه بِذِبحٍ عظِيمٍٍ و تَرَكَنا علَيهِ فِي الأخَرِينَ
شيخ صنعان نيز در پايان و بعد از برطرف شدن حجابِ حسن شهرت و خوشنامي،
ايمان از دست رفته خود را به مدد شفاعت رسول اكرم(ص) باز مي يابد. پيغام نجات
يافتن شيخ را رسول خدا(ص) به يكي از مريدان شيخ طي ديداري مكاشف هگون اعلام
مي كند:
مصطفي گفت اي به همت بس بلند
رو كه شيخت را برون كردم ز بند...
در ميان شيخ و حق از ديرگاه
بود گردي و غباري بس سياه
آن غبار از راه او برداشتم
در ميان ظلمتش نگذاشتم
كردم از بهر شفا شبنمي عت
منتشر بر روزگار او همي
آن غبار اكنون ز ره برخاسته ست
توبه بنشسته گنه برخاسته ست
(1519- (منطق الطير، 1514
وعده آن حضرت به حقيقت م يپيوندد و مريدان چون به نزد شيخ م يروند، او را بر
حال گذشته نم ييابند؛ زنار بريده و ناقوس كليسا از خويش دور كرده است. جامه
گبري از تن درآورده و از هر چه باور ترسايي است، نجات يافته و آنچه را از كف داده
بود، بار ديگر به او ارزاني داشته اند:
حكمت اسرارِ قرآن و خبر
شسته بودند از ضميرش سر به سر
جمله با ياد آمدش يكبارگي
باز رست از جهل و از بيچارگي
(1533- (منطق الطير، 1532
تقليد ناپذيري شهسواران ايمان
چنانكه گذشت شهسواران ايمان، كساني هستند كه با ترك وابستگيهاي حياتي خود به
عاليترين تجربه و دريافتهاي ديني دست مي يابند؛ حال سؤال اين است كه آيا مخاطباني
كه سرگذشت و احوال چنين قهرماناني را مطالعه م يكنند، م يتوانند از رفتار و سلوك و
آنان پيروي كنند. چه تضميني وجود دارد، خام انديشاني پيدا « عمل ويژه » مخصوصاً از
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
54

فرزند را در مسلخ تقليد، « سلوك شيخ صنعاني » يا « عمل ابراهيمي » شوند و با تأسي به
و دين و باور خود را در پرتگاه كفر قرباني نكنند؟ اينجاست كه سرگذشت شهسواران
خود را در « حكايت حال » ايمان را به مثابه آيين هاي بايد ديد كه هر كس الزاماً م يبايست
آنها تماشا كند. نفسِ اعمال آنها قابل تسري به حال غير نيست. اسماعيل/ اسحاق براي
ابراهيم، تجسم عيني آمال و آرزوهاي ديريافته و اميدهاي آيند هدار اوست و همين، خود
سد راه ايمان است؛ به عبارت ديگر، دلبستگي ابراهيم، فرزند را در جايگاه خدا نشانده
و حجاب سطبري ميان وي و خداي اوست. اين حجاب تا زماني كه با كارد آزمون
الهي دريده نشود، رابطه مستقيمي بين عبد و معبود برقرار نخواهد شد؛ لذا م يتوان با
« تنها با ايمان است كه مي توان ابراهي مگونه شد نه با قتل » كي يركگور هم عقيده شد كه
(كي يركگور، 55:1385 ). هر كس ديگري مي تواند اسماعيل/ اسحاقهايي در درون خود
اعتبار ديني، شهرت علمي و جايگاه عرفاني » داشته باشد. اسماعيل/ اسحاقِ شيخ صنعان
او هستند كه به مدد عشق « بتهاي ذهني » است. همه اينها « او به عنوان فردي متزهد
درهم شكسته مي شوند؛ چنانكه خودِ عطار در پايان قصه، خوانندگانش را هشدار
مي دهد كه چنين حالي تنها براي شيخ صنعان نيفتاده و نخواهد افتاد و در درون هر كس
است كه بايد به دست خود او از بين برود: « بتهايي »
در نهاد هر كسي صد خوك هست
خوك بايد سوخت يا زنّار بست
تو چنان ظن مي بري اين هيچ كس
كاين خطر آن پير را افتاد و بس؟
در درون هر كسي هست اين خطر
سر برون آرد چو آيد در سفر
تو زخوك خود اگر آگه نه اي
سخت معذوري كه مرد ره ن هاي
گر قدم در ره نهي چون مرد كار
هم بت و هم خوك بيني صد هزار
خوك كش، عشق بت سوز در صحراي
ورنه همچون شيخ شو رسواي عشق
(1434- (منطق الطير، 1429
بنابراين، ابتلا به عشق دختر ترسا و دين فروختن و ترسايي خريدن، تنها مناسب
حال شيخ صنعان است و عمل او قابل تقليد و پيروي نيست؛ چنانكه مريدان به شيخ
پيشنهاد مي كنند در پيروي از وي همه زنار بندند و ترسايي گزينند. شيخ آنها را از اين
عمل باز م يدارد. اعتراضي هم كه يار غايب شيخ بر مريدان و هم سلكان خود در عدم
متابعت از عمل شيخ وارد مي كند، ناموجه مي نمايد:
با مريدان گفت اي تردامنان
در وفاداري نه مردان نه زنان...
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
55

گر شما بوديد يار شيخ خويش
ياري او از چه نگرفتيد پيش؟...
چون نهاد آن شيخ بر زنّار دست
جمله از زنّار م يبايست بست
از برَش عمدا نمي بايست شد
جمله را ترسا همي بايست شد
اين نه ياري و موافق بودن است
كانچه كرديد از منافق بودن است...
جمله گفتند آنچه گفتي بيش ازين
بارها گفتيم با او پيش ازين
عزم آن كرديم تا با او به هم
هم نفس باشيم در شادي و غم
زهد بفروشيم و رسوايي خريم
دين براندازيم و ترسايي خريم
ليك روي آن ديد شيخِ كارساز
كز برِ او يك به يك گرديم باز
(1488- (منطق الطير، 1474
سخن آخر
حقيقت دين، تسليم شدن در برابر اراده الهي و دل نبستن به غير اوست. هر چيزي كه
ميان عبد و معبود قرار گيرد، حجاب راه است و خداوند نمي خواهد ميان او و بندگان
خاص خود چيزي فاصله اندازد؛ حتي اگر آن حجاب، فرزند و تنها اميد و دلبستگي
ابراهيم(ع) يا دانش و اعتبار ديني شيخ صنعان باشد. عطار نيشابوري و سورن
كي يركگور با رويكردي يكسان، سرگذشت دو قهرمان ديني و عرفاني را به منظور طرح
مراحل سير و سلوك ديني و رسيدن به مقام شامخ ايمان اصيل مورد توجه قرار داد هاند.
هر دو انديشمند در زندگي شخصي خود مراحل و سپهرهاي سه گانه زندگي را طي
كرده و حكايت حال خود را در لاب هلاي داستانهاي ديني و عرفاني نشان داده اند.
شهسواران » حضرت ابراهيم(ع)، شيخ صنعان، ك ييركگور و عطار همگي از مصاديق
هستند. كساني كه در سلوك خود به سوي تعالي روحاني گرفتار عقبه اي دشوار « ايمان
مي شوند. ابراهيم(ع) را محبت فرزند و شيخ صنعان را دينداري زاهدانه و خوشنامي از
طي طريق باز داشته است. عطار در گام اول اسير ثروت است و در گام دوم دلباخته
هنر. كي يركگور، بايد بين خدا و لذتهاي زودگذر زندگي يكي را برگزيند. هر چهار
قهرمان با اراده و عزمي راسخ، پاي در مقام ابتلا م يگذارند و از اساس يترين داشته خود
دست مي شويند و با وجود اين به تحقق امر محال و به باز يافتن مجدد آنچه از دست
داده بودند، ايمان راسخ دارند. پس از به پايان بردن آزمون الهي، ابراهيم(ع) فرزند و
شيخ صنعان دانش ديني خود را باز م ييابند. عين عمل اين شهسواران قابل تقليد
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
56

نيست؛ اما معنا و مفهوم رفتار آنان م يتواند سرمشقي براي ديگران باشد كه به تناسب
حال و مقام يعني نوع و ماهيت گرفتاري و تعلقات خويش وارد تجربه شخصي شوند و
حجاب ميان خود و خداي خود را از بين ببرند.
پي نوشتها
سرگذشت اين ديوانگان را كه در آثار عطار به « درياي جان » ، 1. هلموت ريتر در كتاب ارزشمند خود
طور پراكنده آمده در يك بخش جمع كرده است (ر.ك. درياي جان، جلد اول، فصل دهم،
.( گستاخي ديوانگان با خداوند، ص 237 تا 269
2. هنگامي كه يكي از پرندگان از هدهد م يپرسد آيا در حضرت سيمرغ گستاخي رواست، م يگويد:
گفت هر كس را كه اهليت بود
محرم سرّ الوهيت بود
گر كند گستاخيي او را رواست
زانك دايم راز دار پادشاست...
او چو ديوانه بود از شور عشق
م يرود بر روي آب از زور عشق
خوش بود گستاخي او خوش بود
زانك آن ديوانه چون آتش بود
در ره آتش سلامت كي بود؟
مرد مجنون را ملامت كي بود؟
چون ترا ديوانگ پديد ي آيد
هر چه تو گويي ز تو بتوان شنيد
(2458 - (منطق الطير، 2746
3. ابيات زير نمون هاي از اشعار شورمندانه اوست كه حكايت حالش را بخوبي ترسيم م يكند:
اين چه شور است از تو در جان اي فريد
نعره زن از صد زفان هل من مزيد
گر كند شخص تو يك يك ذره، گور
كم نگردد ذر هاي از جانت شور
گر تو با اين شور قصد حق كني
در نخستين شب كفن را شق كني
چون بود شورت به جان پاك در
سر درين شور آوري از خاك بر
هم درين شور از جهان آزاد و خوش
در قيامت م يروي زنجي ركش
شور چنديني چرا آورد هاي
اين همه شور از كجا آورد هاي؟
شور عشق تو قوي زور اوفتاد
جان شيرينت همه شور اوفتاد
(7093 - (مصيبت نامه 7087
4. در كتاب مقدس برخلاف قرآن كريم، ابراهيم اسحاق را به قربانگاه م يبرد. در متن مقال ه با توجه به
اينكه همه جا ك ييركگور از اسحاق سخن گفته است، اسماعيل و اسحاق را يكجا آورد هايم تا با هر
دو قرائت مسيحيت و اسلام همخواني داشته باشد.
5. عين عبارت ك ييركگور چنين است:
بگذار ديگران شكوه كنند كه عصر ما عصر شرارت است. شكوه من اين است كه عصر ما عصر »
بيچارگي است، چون شور ندارد. فكر آدمها ضعيف است مثل نخ باريك... آنچه در دل مي پرورانند
حقيرتر از آن است كه گناهنكارانه باشد... شهواتشان بي قوت و ب يهيجان است، شور در دلشان
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شمار 27 ،بهار 1389
در ديدگاه عطارنيشابوري و سورن كي يركگور « شهسوار ايمان »
57

خفته است. وظيفه شان را انجام مي دهند... براي همين است كه روح من همواره به سوي عهد عتيق
باز مي گردد و به سوي شكسپير. احساس مي كنم دست كم آنهايي كه آنجا حرف م يزنند آدمند:
نفرت مي ورزند، عشق م يورزند، دشمنانشان را م يكشند، اخلافشان را نسل اندر نسل نفرين
.( اندرسون، 136:1385 ) « مي كنند، گناه مي كنند
6. Esthetic
7. Ethic
همواره چنان عمل كن كه بتواني » : 8. رفتار اخلاقي كانت ناظر بر دو قاعده است: قاعده اول مي گويد
فروغي، ) « بخواهي كه دستور عمل تو براي همه كس و همه وقت و همه جا قاعده كلي باشد
چنان رفتار كن كه هر انسان را... غايت بپنداري نه طريق وصول به » 439:1381 ) و قاعده دوم
همان: 441 ). چنانكه ملاحظه م يشود به نظر كانت تنها راه رفتار عقلاني در استثناناپذيري ) « غايت
رفتار، عدم تأكيد بر خود و وسيله نپنداشتن ديگران براي رسيدن به اهداف خويش خلاصه م يشود.
9. Religion
10 . اشاره به داستان اُرفه و اُريديسه در اسطور ههاي يوناني است كه ارفه فرزند آپولون با اريديسه كه از
پريان است، ازدواج م يكند. اريديسه را مار م يگزد و مي ميرد. ارفه با اجازه پلوتون به دوزخ مي رود
تا همسرش را به زمين بازگرداند. اين كار مشروط بر اين است كه ارفه به پشت سر خود و
اريديسه نگاه نكند. در طول راه اشتياق بر ارفه غالب مي شود و به پشت سرنگاه مي كند. بلافاصله
اريديسه به دوزخ بازگردانده م يشود و چندي بعد ارفه نيز م يميرد و به همسرش در جهان مردگان
مي پيوندد (ر.ك. اسطوره هاي موازي، ج.ف. بيرلين، ترجمه عباس مخبر، ص 296 و 297 ). هم چنين
موريس بلانشو ضمن بيان كامل اين اسطوره تأويلي زيبا از آن ارائه كرده است؛ ر.ك. ادبيات و
ترجمه ليلا كوچك منش). « نگاه ارفه، ص 159 تا 180 » مرگ، بخش
منابع
. 1. اندرسن، سوزان لي؛ فلسفه كي يركگو ؛ ر ترجمه خشايار ديهيمي، تهران: طرح نو، 1385
. 2. بلانشو، موريس و همكاران؛ ادبيات و مر ؛ گ ترجمه ليلا كوچ كمنش، تهران: گام نو، 1388
. 3. بيرلين، ج.ف؛ اسطور ههاي مواز ؛ ي ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مركز، 1386
. 4. پورنامداريان، تقي؛ در سايه آفتا ؛ ب تهران: سخن، 1380
5. ريتر، هلموت؛ درياي جا ؛ ن عباس زرياب خويي و مهر آفاق بابيوردي، ج اول، چ دوم،
. تهران: انتشارات بين المللي الهدي، 1377
6. شوپنهاور، آرتور؛ در باب حكمت زندگ ؛ ي ترجمه محمد مبشري، تهران: انتشارات نيلوفر،
.1388
. 7. صفا، ذبيح الله؛ تاريخ ادبيات در ايران؛ ج دوم، چ يازدهم، تهران: انتشارات فردوس، 1371
Archive of SID
www.SID.ir
فصلنامه پژوهشهاي ادبي سال 7، شماره 27 ، بهار 1389
58

8. عطارنيشابوري، فريدالدين محمدب نابراهيم؛ اله ينام ؛ ه مقدمه، تصحيح و تعليقات محمدرضا
. شفيعي كدكني، چ سوم، تهران: انتشارات سخن، 1387
9. ------------- ؛ مصيب تنام ؛ ه مقدمه، تصحيح و تعليقات محمدرضا شفيعي كدكني، چ
. دوم، تهران: انتشارات سخن، 1386
10 .------------- ؛ منط قالطي ؛ ر مقدمه، تصحيح و تعليقات محمدرضا شفيعي كدكني،
. ويرايش سوم (چ ششم)، تهران انتشارات سخن، 1388
11 . فروزانفر، بديع الزمان؛ شرح احوال و نقد و تحليل آثار شيخ فريدالدين محمد عطار
. نيشابور ؛ ي چ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1374
. 12 . فروغي، محمدعلي؛ سير حكمت در اروپ؛ا تهران: زوار، 1381
. 13 . فروم، اريك؛ داشتن يا بود ؛ ن ترجمه اكبر تبريزي، چ نهم، تهران: مرواريد، 1387
. 14 . فروم، اريك؛ هنر بود ؛ ن ترجمه پروين قائمي، تهران: آشيان، 1387
15 . كاپلستون، فريدريك؛ تاريخ فلسفه از فيشته تا نيچ ؛ ه ترجمه داريوش آشوري، چ هفتم،
. تهران: علمي و فرهنگي و سروش، 1367
16 . كي يركگور، سورن؛ ترس و لر ؛ ز ترجمه عبدالكريم رشيديان، چ پنجم، تهران: نشر ني،
.1385
. 17 . مستعان، مهتاب؛ ك ييركگور متفكر عارف پيش ؛ ه تهران: نشر روايت، 1374
18 . ميبدي، ابوالفضل رشيدالدين؛ كشف الاسرار و عده الابرا ؛ ر تصحيح علي اصغر حكمت،
. تهران: اميركبير، 1361
19 . ورنو و همكاران؛ نگاهي به پديدارشناسي و فلسف ههاي هست بود ؛ ن ترجمه يحيي
. مهدوي، تهران: خوارزمي، 1387
Archive of SID
www.SID.ir

روش عملی اندازه گیری

55
اندازه گیری
زاویه
با وسایل ساده
بخش اول - مسّاحي
فصل
ششم
56
هدف های رفتاری :
: مطالب پيش نياز
پس از آموزش و مطالعه این فصل از فراگیرنده انتظار می رود بتواند:
-1 فعالیت عملی 6- 1 )آشنایی و کار با قطب نما( را به درستی انجام دهد.
-2 فعالیت عملی 6- 2 )اندازه گیری امتداد ها با قطب نما و محاسبه زوایا( را
به درستی انجام دهد.
-3 فعالیت عملی 6- 3 )اندازه گیری زاویه ی افقی با متر–روش مثلث متساوی الساقین(
را به درستی انجام دهد.
-4 فعالیت عملی 6- 4 )اندازه گیری زاویه ی افقی با متر-روش مثلث نامشخص( را
به درستی انجام دهد.
-5 فعالیت عملی 6- 5 ) مقایسه ای بین دو روش مختلف اندازه گیری زاویه با متر
)روش مثلث متساوی الساقین و روش مثلث نامشخص(( را به درستی انجام دهد.
قبل از مطالعه ی این فصل از فراگیرنده انتظار می رود با مطالب زیر آشنا باشد:
-1 آشنایی با فصل ششم کتاب های «مسّاحی » و «کارگاه محاسبه و ترسیم ) »)1
57
فعالیت های عملی فصل ششم در یك نگاه:
فعاليت عملی 6- 1 آشنایی و کار با قطب نما
فعاليت عملی 6- 2 اندازه گيری امتداد ها با قطب نما و محاسبه زوایا
فعاليت عملی 6- 3 اندازه گيری زاویه ی افقی با متر– روش مثلث
متساوی الساقين
فعاليت عملی 6- 4 اندازه گيری زاویه ی افقی با متر- روش مثلث
نامشخص
فعاليت عملی 6- 5 مقایسه ای بين دو روش مختلف اندازه گيری زاویه با متر
)روش مثلث متساوی الساقين و روش مثلث نامشخص(
⇓
⇓
⇓
نکته ها:
حضرت علی عليه السلام:
دنيا را علم آباد می کند
وعلم را ایمان.
58
ف عالیت عملی 6- 1 آشنایی و کار با قطب نما
- قطب نماهای موجود در هنرستان خود را شناسایی کرده، نام و خصوصیات هر یک
را یادداشت نمایید.
- گزارش کاملی با رعایت اصول گزارش نویسی از فعالیت انجام شده به صورت کتبی
به معلم خود ارائه کنید.
راهنمایی 1 )قطب نمای معمولی و اجزای آن(:
هر قطب نمای ساده از دو بخش اساسی تشکیل شده است:
-1 یک صفحه ی دایره ای شکل مدرج؛
-2 یک عقربه که در وسط صفحه نصب شده است.
-1 صفحه ی مدرج معمولاً به 360 درجه تقسیم می شود، اما در انواع کوچک تر ممکن
است فقط شماره های 0، 30 ، 60 ، 90 ، 150 ، 180 ، 210 ، 240 ، 270 ، 310 ، 330 ، 360
درجه درج شده بین هر دو شماره ) برای مثال از 0 تا 30 ( به 6 قسمت موجود باشد که در
آن صورت، هر درجه بندی این قطب نما برابر 5 خواهد بود، همچنین، دقت قرائت زاویه با این
قطب نما حداکثر 5/ 2 درجه است. چرا؟
در روی صفحه ی مدرج حتماً علایم E , S , N و W نوشته می شود که نشان دهنده ی
جهت های اصلی جغرافیایی است.
N مخفف کلمه ی »North« ، به معنای شمال است که بر روی شماره ی صفر صفحه ی
مدرج یا در بالا و یا در پایین آن نوشته می شود.
S مخفف کلمه »South« ، یعنی جنوب است که بر روی صفحه ی مدرج درست در
مقابل N قرار می گیرد و در جای عدد 180 یا در بالا و یا در پایین آن نوشته می شود.
E مخفف کلمه ی »East« ، به معنای شرق است که در جای عدد 90 روی صفحه ی
مدرج قرار می گیرد. در بعضی از انواع قطب نماها به جای حرف E حرف O قرار می دهند که
مخفف کلمه ی »Orient« ، به معنای شرق، است.
W مخفف کلمه ی »West« ، یعنی غرب است که در روی صفحه ی مدرج در نقطه ی
مقابل E قرار می گیرد و بر روی عدد 270 نوشته می شود.
59
-2 سوزن قطب نما معمو به صورت عقربه ساخته می شود که در یک سر آن فلش یا
رنگ خاصی گذاشته شده که همواره روبه شمال می ایستد. معمولاً سوزن قطب نما را بر روی
یک فنر نصب می کنند که حالت نوسانی داشته، به راحتی و بدون تماس با محوری که روی
آن قرار گرفته دوران نماید.
برای محافظت از سوزن قطب نما در مقابل ضربه ها و تکان های شدید، معمولاً یک اهرم
در قطب نما نصب می شود که در صورت عدم استفاده از آن، سوزن قطب نما را قفل می کند.
عقربه یا )سوزن( قطب نما همواره باید قفل باشد و تنها هنگامی که می خواهیم از قطب نما
استفاده کنیم عقربه را آزاد می کنیم تا پس از چند نوسان تقریباً ثابت بماند، سپس بلافاصله
عقربه را قفل می کنیم تا بتوانیم به راحتی آن را بخوانیم و تا استفاده ی مجدد از قطب نما، قفل
عقربه را آزاد نمی کنیم.
راهنمایی 2 )کاربرد قطب نمای معمولی(:
قطب نماهای معمولی، بیشتر برای جهت یابی به کار می روند و استفاده کننده از آن تنها
می خواهد جهت تقریبی شمال، جنوب، شرق یا غرب را بداند؛ بنابراین دقت آنها حدود 2 تا
5 درجه است.
مسلمانان علاوه برآن، از قطب نما برای قبله استفاده م یکنند. در این صورت برای
راحتی کار، در قبله نما ممکن است به جای درجه بندی صفحه به صورت اندازه ی زوایا، تنها
شماره هایی در روی دایره ی مدرج حک شده باشد که هر شماره موقعیت قبله را در منطقه ی
خاصی از جهان نشان می دهد. بر روی صفحه ی مدرج قبله نماها، علاوه بر جهت های اصلی
E , S, N و W یا به جای آنها یک فلش بر روی صفحه کشیده شده که جهت کعبه را نشان
می دهد و معمولاً روی شماره ی صفر، صفحه ی مدرج قرار دارد و بقیه ی شماره ها مربوط به
مناطق دیگری از جهان است.
شكل 6 - 1 . قطب نمای معمولی
60
معمولاً دفترچه ای به همراه قبله نما وجود دارد که عدد مربوط به هر منطقه از جهان در
آن نوشته شده است. مثلاً برای تهران عدد 17 نوشته شده است، یعنی برای پیدا کردن قبله در
تهران، باید قبله نما را در وضعیت افقی قرار داده عقربه ی آن را آزاد کنیم تا نوسان کند. هرگاه
عقربه متوقف شود قبله نما را بچرخانیم تا عدد 17 زیر عقربه ی قبله نما )زیر فلش شمال( قرار
گیرد. در این حالت، فلش روی صفحه قبله را نشان می دهد. در شکل 6- 2 تصویر یک قبله
نما را می بینید.
راهنمایی 3 )قطب نمای نقشه برداری(:
اصول کار قطب نمای نقشه برداری با قطب نمای معمولی تفاوتی ندارد، اما چون قطب
نمای نقشه برداری برای اندازه گیری های دقیق تر به کار می رود در ساخت آن نکاتی را رعایت
کرده اند تا امکان اندازه گیری دقیق تر با آن فراهم گردد. اجزایی که در ساخت این قطب نما به
کار رفته بدین قرار است:
-1 تراز کروی؛ چون قطب نما باید به حالت افقی قرار گیرد تا عقربه ی مغناطیسی آن
به راحتی نوسان نموده جهت شمال را به درستی نمایش دهد، با نصب یک تراز کروی در
داخل قطب نما، در روی صفحه ی مدرج یا در بعضی از انواع قطب نماها بر روی صفحه ای
که قطب نما بر روی آن الصاق شده، امکان افقی نگاه داشتن قطب نما را با دقت مناسب فراهم
نموده است.
-2 تراز لوله ای )تراز استوانه ای(؛ در بعضی از انواع قطب نماها علاوه بر تراز کروی
از تراز دقیق تری به نام تراز استوانه ای نیز استفاده شده است، یعنی تراز کروی برای استقرار
قطب نما بر روی یک نقطه به کار می رود و پس از آن، هنگام قراول روی، از آن نقطه به جانب
امتداد معین، تراز استوانه ای را تنظیم می کنند تا امتداد قراول روی با دقت بیشتری افقی شود
و عقربه ی قطب نما با دقت بیشتری حرکت نماید.
از تراز لوله ای، علاوه بر قطب نما، به صورت شیب سنج نیز استفاده می شود؛ یعنی بعضی
از قطب نماهای نقشه برداری علاوه بر اندازه گیری زاویه ی افقی – با استفاده از این تراز استوانه ای
و یک ورنیه که در اثر نیروی جاذبه به حالت پاندولی نوسان کرده در امتداد شاقولی متوقف
می شود– زاویه ی شیب را نیز اندازه گیری می کنند. بدین ترتیب که بر روی سه پایه، قطب نما را به
حالت قائم درآورده با استفاده از نوک مگسک های قراول روی به امتداد مورد نظر ، قراول روی
نماییم و با افقی کردن تراز استوانه ای زاویه ی شیب را از روی ورنیه قرائت کنیم.
61
-3 ورنیه؛ همان گونه که ذکر شد برای اندازه گیری زاویه ی شیب با قطب نما یک تراز
استوانه ای و یک ورنیه بر روی قطب نما چنان نصب شده است که اگر قطب نما را از پهلو و
به صورت قائم قرار دهیم تراز استوانه ای به صورت افقی قرار می گیرد؛ از این رو با تنظیم آن
می توانیم امتداد قراول روی را به صورت افقی و عقربه ی ورنیه را به گونه ی شاقولی درآوریم.
در روی صفحه ی این قطب نما علاوه بر تقسیمات دور آن که برای قرائت زاویه ی افقی ، همانند
سایر قطب نماها، درجه بندی مخصوصی نیز در یک زاویه ی 180 درجه صورت گرفته که امکان
قرائت زاویه ی شیب را فراهم می آورد؛ به این ترتیب که ورنیه در روی آن حرکت کرده پس
از چند نوسان پاندولی متوقف می شود. گاه نیز به جای ورنیه از یک عقربه ی پاندولی که در
صفحه ی قائم بر صفحه ی قطب نما نصب شده به صورت شیب سنج استفاده می شود.
-4 آینه؛ در بعضی از انواع قطب نماها، در پوش قطب نما در قسمت داخلی به صورت
آینه ساخته شده است تا در هنگام قراول روی به امتداد مورد نظر نگاه کرده، هم زمان بدون
تکان دادن سر یا حرکت دادن قطب نما، صفحه ی قطب نما را نیز مشاهده نماییم و ضمن کنترل
تراز بودن صفحه به وسیله ی تراز کروی و استوانه ای ، مقدار زاویه را نیز قرائت کنیم.
شكل 6 - 2 . قطب نمای آینه ای
62
-5 تار و مَگَسَک قراول روی؛ برای تنظیم دقیق تر قطب نما در یک امتداد معین، یک
مگسک و یک تار قرارداده شده که معمولاً یکی به صورت شکاف و دیگری به گونه ی تار
نازک هستند؛ به این ترتیب که امتداد گذرنده از آن دو در واقع ، امتداد قراول روی را معین
می نماید. برای نشانه روی به یک نقطه ی معین کافی است تار را بر وسط )محور( ژالن مستقر
بر روی نقطه قرار دهیم.
راهنمایی 4 )قطب نمای ماهواره ای(:
با اختراع دوربین های دقیق نقشه برداری که زوایای افقی و قائم را با دقت 1˝ یعنی
درجه اندازه گیری می کنند، دیگر ساختن دستگاه های مکانیکی پیچیده وگران قیمت
برای اندازه گیری جهت شمال یا اندازه گیری زوایای افقی و قائم چندان حائز اهمیت نیست.
بنابراین قطب نما دوباره کاربرد تاریخی خود را بازیافته و در زندگی روزمره ی مردم و در
بعضی مشاغل مانند جنگل بانی و دریانوردی و نظایر آن، جهت یاب ساده و ارزانی است که
از آن استفاده می شود. اما پیشرفت علم وتکنولوژی امروزه در همه ی عرصه ها گسترده شده و
حتی گیرنده های ماهواره ای مخصوص نقشه برداری، برای اندازه گیری دقیق مختصات و فواصل
اختراع شده است. نوعی از این گیرنده ها، قطب نمای ماهواره ای است. البته این وسیله فقط یک
قطب نما نیست، بلکه از آن برای اندازه گیری فاصله ها در انواع نقش ههای گردشگری )توریستی(
نظامی و جغرافیایی نیز استفاده می شود.
راهنمایی 5 )نحوه ی به کارگیری قطب نما(:
-1 قطب نما را در کف دست و در میان انگشت هایتان طوری نگاه دارید که به راحتی
بتوانید آن را کنترل نمایید.
-2 آرنج خود را اندکی خم کنید تا قطب نما در فاصله ی مناسبی از چشم تان قرار بگیرد.
زیرا اگر قطب نما را بسیار نزدیک به چشم خود نگاه دارید مگسک قطب نما درشت تر از تار
و عارضه ای که پشت سر آن است دیده شده مانع قراول روی مناسب خواهد شد؛ بر عکس
اگر آرنج خود را کاملاً بازکرده و قطب نما را از خود دور نمایید کنترل آن و خواندن درجات
روی صفحه برایتان مشکل خواهد شد.
-3 با کمک تراز کروی سعی کنید که قطب نما را در حالت افقی نگاه دارید.
-4 در صورتی که در امتداد افقی به قطب نما نگاه می کنید آینه ی آن را طوری تنظیم
نمایید که صفحه ی قطب نما را نیز به خوبی ببینید.
1
3600
63
-5 پس از تراز کردن قطب نما، قفل عقربه ی مغناطیسی آن را آزاد کرده با چرخاندن
صفحه ی مدرج، صفر درجه بندی آن را در زیر عقربه ی شمال قرار دهید و زاویه ی امتداد مورد
نظر را نسبت به شمال، به طور مستقیم، قرائت کنید.
-6 توجه نمایید که هنگام استفاده از قطب نما، آن را از وسایل و ابزار آهنی و دستگا ههایی
مانند تلویزیون و کامپیوتر و رادیو که دارای میدان های مغناطیسی هستند دور نگاه دارید.
میدان های مغناطیسی روی عقربه ی قطب نما اثر گذاشته جهت آن را عوض می کند. و در این
صورت، قطب نما جهت نادرستی را به جای شمال جغرافیایی محل، نشان خواهد داد.
فعالیت عملی 6- 2 اندازه گیری امتداد ها با قطب نما و محاسبه زوایا
- در محوطه هنرستان امتدادهایی را مشخص کرده ، کروکی آن ها را ترسیم نمایید.
- زوایای این امتدادها را با نسبت شمال جغرافیایی به وسیله ی قطب نما اندازه گیری نمایید.
- برای هر امتداد به عنوان مثال AB یکبار در نقطه ی A با قطب نما مستقر شده زاویه ی
بین AB با شمال را اندازه بگیرید و بار دیگر در نقطه ی B مستقر شده زاویه ی امتداد BA با
شمال را اندازه گیری نمایید.
- گزارش کاملی با رعایت اصول گزارش نویسی از فعالیت انجام شده به صورت کتبی
به معلم خود ارائه کنید.
راهنمایی )روش کار(:
-1 قطب نما را بر روی نقطه ی O مستقر می کنیم. همان گونه که می دانید منظور از
استقرار قطب نما بر روی نقطه ی O این است که شاغول یا ژالن متصل به قطب نما، به طور
دقیق بر روی نقطه ی O قرار گرفته تراز کروی مربوط به قطب نما یا صفحه ای که قطب نما بر
روی آن قرار دارد، کاملاً به حالت تراز قرار باشد.
-2 در نقاط A و B ژالن مستقر می کنیم.
-3 عقربه ی قطب نما را آزاد می کنیم تا در امتداد شمال – جنوب قرار بگیرد.
-4 قط بنما را آ نقدر م یچرخانیم تا شمار هی صفر درج هبندی در زیر عقرب هی شمال قرار بگیرد.
-5 مگسک قراول روی قطب نما را به سمت نقطه ی A نشانه می رویم و زاویه ای را که
بر روی قطب نما مشاهده می شود قرائت کرده یادداشت می کنیم )زاویه ی α در شکل 6- 3(.
-6 مگسک قراول روی قطب نما را به سمت نقطه ی B نشانه روی کرده زاویه ی مربوط
به آن را نیز یادداشت می کنیم )زاویه ی .) β
64
-7 برای محاسبه ی زاویه ی داریم:
از قرار دادن قطب نما در کنار وسایل آهنی و مغناطیسی و میدان های الکتریکی خودداری
کنید چرا که این عوامل بر تع یین جهت عقربه ی قطب نما تأثیرگذارند.
فعالیت عملی 6- 3 اندازه گیری زاویه ی افقی با متر– روش مثلث متساوی الساقین
- بر روی زمین یک چهارضلعی به ابعاد حدود 20 تا 30 متر ترسیم کرده و زوایای
آن را با روش مثلث متساوی الساقین اندازه گیری کنید.
- گزارش کاملی با رعایت اصول گزارش نویسی از فعالیت انجام شده به صورت کتبی
به معلم خود ارائه کنید.
راهنمایی )روش کار(:
در شکل زیر می خواهیم مقدار زاویه ی A را تع یین کنیم. با توجه به شکل 6- 4 به این
ترتیب عمل می کنیم:
AOˆ B
AOˆ B = β −α
شكل 6 - 3 . اندازه گیری زاویه با قطب نما
شكل 6 - 4 . زاویه ی A چه قدر است؟
A
65
-1 بر روی دو ضلع زاویه ی A، با کمک نوار اندازه گیری بلند، طولی به اندازه ی
مشخص b جدا می کنیم و نقاط M و N را میخ کوبی می نماییم.
-2 فاصله ی MN را با کمک نوار اندازه گیری به دقت اندازه گیری می کنیم.
-3 با استفاده از فرمول سینوس نصف زاویه ی A را محاسبه می کنیم:
-4 با استفاده از جداول مثلثاتی یا ماشین حساب مقدار را پیدا می کنیم.
-5 با دو برابر کردن این عدد، اندازه ی زاویه ی A را به دست می آوریم:
-6 برای اطمینان از درستی کار، یک بار دیگر بر روی اضلاع این زاویه طول های
یکسان دیگری جدا کرده و ضلع سوم مثلث حاصل را نیز مترکشی می کنیم.
-7 یک بار دیگر از روی اندازه های حاصل، زاویه ی A را محاسبه می کنیم.
sin A a
2 2b
=
A
2
A A 2 2
= ×
شكل 6 - 5 . جدا کردن دو طول مساوی روی اضلاع زاویه
66
فع الیت عملی 6- 4 اندازه گیری زاویه ی افقی با متر-روش مثلث نامشخص
- بر روی زمین یک چهارضلعی به ابعاد حدودی 20 تا 30 متر ترسیم کرده و زوایای
آن را به روش مثلث نامشخص اندازه گیری کنید.
- گزارش کاملی با رعایت اصول گزارش نویسی از فعالیت انجام شده به صورت کتبی
به معلم خود ارائه کنید.
راهنمایی )روش کار(:
در )شکل 6- 6( می خواهیم زوایای مثلث ABC را تع یین
کنیم. روش کار به این شرح است:
-1 اضلاع مثلث ABC را به دقت به وسیله ی متر
اندازه گیری می کنیم.
-2 بر اساس این رابطه ها کسینوس زوایا را محاسبه
می کنیم:
-3 با استفاده از جداول مثلثاتی یا ماشین های حساب مقادیر زوایای B ، A و C را پیدا می کنیم.
-4 مجموع این زوایا را محاسبه می کنیم:
-5 این مجموع را با 180 مقایسه می کنیم.
-6 در صورتی که مقدار این اختلاف قابل قبول باشد، یعنی این اختلاف را بتوانیم خطا بنامیم، آن
را تقسیم بر 3 کرده و با اندازه ی زوایا جمع جبری کرده تا اندازه ی اصلا ح شده ی زوایا را محاسبه شود.
اگر این مقدار اختلاف آن قدر بزرگ باشد که اشتباه محسوب گردد باید اندازه گیری ها را تکرار کنیم.
cosAˆ b c a
bc
cosBˆ a c b
ac
cosCˆ a b c
ab
2 2 2
2 2 2
2 2 2
2
2
2
+ −
=
+ −
=
+ −
=
Zˆ = Aˆ + Bˆ + Cˆ
180-zˆ
شكل 6 - 6 . مثلث نامشخص
فع الیت عملی 6- 5 مقایسه ای بین دو روش مختلف اندازه گیری زاویه با متر
)روش مثلث متساوی الساقین و روش مثلث نامشخص(
- دو روش فوق را ازن ظر دقت کار و سرعت عملیات و وسایل مورد استفادهب ا یکدیگر مقایسه کنید.
- گزارش کاملی با رعایت اصول گزارش نویسی از فعالیت انجام شده به صورت کتبی
به معلم خود ارائه کنید.

سهم ایران از گردشگری؟

2.2 درصد، سهم گردشگری از تولید ناخالص داخلی ایران
۱/تاریخ خبر : ۳۹۳۱ / الملل  شورای جهانی سفر وگردشگری د گزارش سالانه خود از تاثیر و نقشخبرگزاری میراث فرهنگی  بین – ۵۲
اقتصادی صنعت سفروگردشگری در 184 کشور و پیش بینی روند پیش رو، درباره ایران نیز از روند رو به رشد سهم این صنعت در اقتصاد
کشور ازسرمایه گذاری تا سهم اشتغال و تولید ناخالص ملی خبر داد.
سهم مستقیم گردشگری در تولید ناخالص داخلی GDP
سهم مستقیم گردشگری و سفر در GDP ایران در سال گذشته 151.713 میلیارد ریال ایران برابر با 2.2 درصد از کل تولید ناخالص ملی
کشور بود و پیشبینی میشود که این میزان در سال 2014 به 289.767 میلیارد ریالیعنی 2.8 درصد از کل تولید ناخالص ملی کشور
برسد.
مجموع سهم مستقیم و غیرمستقیم گردشگری در تولید ناخالص داخلی
مجموع سهم گردشگری و سفر در GDP ایران در سال 2013 برابر با 412.095 میلیارد ریال یعنی برابر با 6.1 درصد از کل تولید
ناخالص ملی کشوربوده است. این میزان پیش بینی شده که در سال 2014 به 764.366 میلیارد ریالبرسد. این میزان برابر با 7.6 درصد
از کل تولید ناخالص ملی کشور در سال 2014 است.
سهم مستقیم صنعت سفرو گردشگری در بازار اشتغال ( EMPLOYMENT: DIRECT CONTRIBUTION)
در سال 2013 صنعت گردشگری و سفر به طور مستقیم از 414,500 شاغل حمایت کرده است. این میزان برابر با 1.9 درصد از کل
شاغلان کشور است. انتظار می رود که این رقم در سال 2014 به حدود 625.000 شغل برسد. این رقم به معنی 2.2 درصد از کل بازار
اشتغال کشور در سال 2014 است.
مجموع سهم سفر و گردشگری در بازار اشتغال ( EMPLOYMENT: TOTAL CONTRIBUTION)
در سال 2013 سهم کل صنعت سفر و گردشگری ایران در بازار اشتغال کشور و از جمله مشاغلی که مستقیما توسط این صنعت حمایت
میشوند برابر با 5.3 درصد از کل اشتغال کشور بود که برابر با 1,184,000 شاغل است. پیشبینی میشود که این میزان در سال 2014
به 1,216,000 شاغل برسد.
درآمد صادراتی از ورود گردشگران (صادرات بازدید کنندگان) ( VISITOR EXPORTS)
تولید درآمد صادراتی ایران از طریق بازدیدکنندگان در سال گذشته 2013 برابر با 49.577 میلیارد ریال بود که به معنی 3.1 درصد از
کل درآمد صادراتی بود. پیشبینی میشود این رقم در سال 2014 به 64.156 میلیارد برسد.
سرمایه گذاری ( INVESTMENT)
در سال 2013 سرمایه گذاری در صنعت سفرو توریسم 51.791 میلیارد ریال بود که معادل 2.9 درصد از کل سرمایه گذاری کشور بوده
است. این میزان در سال 2014 به 100.031 میلیارد ریال خواهد رسید که برابر با 3.7 از مجموع سرمایه گذاریهاست.
میترااسدنیا

جهت یابی

جهت یابی
جهت یابی، یافتن جهت های جغرافیایی است. جهت یابی در بسیاری از موارد
کاربرد دارد. برای نمونه وقتی در کوهستان، جنگل، دشت یا بیابان گم
شده باشید، با دانستن جهت های جغرافیایی، می توانید به مکان مورد نظرتان
برسید. یکی از استفاده های مسلمانان از جهت یابی، یافتن قبله برای نماز
خواندن و ذبح حیوانات است. کوهنوردان، نظامیان، جنگل بانان و... هم به
دانستن روش های جهت یابی نیازمندند.
هرچند امروزه با وسایلی مانند قطب نما یا سامانه موقعیت یاب جهانی
(جی پی اس) می توان به راحتی و با دقت بسیار زیاد جهت جغرافیایی را
مشخص کرد، در نبود ابزار، دانستن روش های دیگر جهت یابی مفید و
کاراست.
١ جهت های اصلی و فرعی
جهت های جغرافیایی، که شمال با رنگ قرمز مشخص شده
اگر رو به شمال بایستیم، سمتراستمشرق (شرق، خاور)، سمتچپمغرب
(غرب، باختر) و پشت سر جنوب است. این چهار جهت را جهت های اصلی
می نامند. بین هر دو جهت اصلی یک جهت فرعی وجود دارد. مثلاً نیمساز
جهت های شمال و شرق، جهت شمالِ شرقی (شمالِ شرق) را مشخص
می کند.
با دانستن یکی از جهت ها، بقیهٔ جهت ها را می توان به سادگی مشخصنمود.
مثلاً اگر به سوی شمال ایستاده باشید، دست راست شما شرق، دست چپ
شما غرب، و پشت سر شما جنوب است.
٢ روش های جه تیابی
برخی روش های جهت یابی مخصوص روز، و برخی ویژهٔ شب اند. برخی
روش ها هم در همهٔ مواقع کارا هستند. توجه شود که:
بسیاری از این روش ها کاملاً دقیق نیستند و صرفاً جهت های اصلی 
را به صورت تقریبی مشخص می کنند. برای جهت های دقیق باید از
قطب نما استفاده کرد، و میل مغناطیسی و انحراف مغناطیسی آن را
هم در نظر داشت.
آن چه گفته می شود اکثراً مربوط به نیمکره شمالی است؛ به طور 
دقیق تر، بالای ۲۳٫۵ درجه (بالای مدار رأس السرطان). در نیم کره
جنوبی در برخی روش ها ممکن است جهت شمال و جنوب برعکس
آن چه گفته می شود باشد.
١ روش های جهت یابی در روز . ٢
١ جهت یابی به کمکموقعیت خورشید در آسمان .١ . ٢
۱- خورشید صبح تقریباً از سمت شرق طلوع می کند، و شب تقریباً در سمت
غرب غروب می کند.
این مطلب فقط در اول بهار و پاییز صحیح است؛ یعنی در اولین روز 
بهار و پاییز خورشید دقیقاً از شرق طلوع و در غرب غروب می کند،
ولی در زمان های دیگر، محل طلوع و غروب خورشید نسبت به مشرق
و مغرب مقداری انحراف دارد. در تابستان طلوع و غروب خورشید
شمالی تر از شرق و غرب است، و در زمستان جنوبی تر از شرق و غرب
می باشد. در اول تابستان و زمستان، محل طلوع و غروب خورشید
حداقل حدود ۲۳٫۵ درجه با محل دقیق شرق و غرب فاصله دارد،
که این خطا به هیچ وجه قابل چشم پوشی نیست. در واقع از آن جا
که موقعیت دقیق خورشید با توجه به فصل و عرضجغرافیایی متغیر
است، این روش نسبتاً غیردقیق است.
۲- در نیمکرهٔ شمالی زمین، در زمان ظهر شرعی خورشید همیشه دقیقاً در
جهت جنوب است و سایهٔ اجسام رو به شمال می افتد.
ظهر شرعی یا ظهر نجومی، دقیقاً هنگامی است که خورشید به 
بالاترین نقطه خود در آسمان می رسد. در این زمان، سایهٔ شاخص
به حداقل خود در روز می رسد، و پس از آن دوباره افزایش می یابد؛
همان زمان اذان ظهر.
برای دانستن زمان ظهر شرعی می توان به روزنامه ها مراجعه کرد یا منتظر
صدای اذان ظهر شد. ظهر شرعی حدوداً نیمه بین طلوع آفتاب و غروب
آفتاب است.
۳- حرکت خورشید از شرق به غرب است؛ و این هم می تواند روشی برای
یافتن جهت های جغرافیایی باشد.
٢ جهت یابی با سایهٔ چوب(شاخص) .١ . ٢
شاخص، چوب یا میله ای صاف و راست است (مثلاً شاخه نسبتاً صافی 
از یک درخت به طول مثلاً یک متر) که به طور عمودی در زمینی
مسطح و هموار و افقی(تراز و میزان) فرو شده است.
١
٢ ٢ روش های جهت یابی
روش اول: نوک(انتهای) سایهٔ شاخص روی زمین را [مثلاً با یک سنگ]
علامت گذاری می کنیم. مدتی (مثلاً ده-بیست دقیقه بعد، یا بیشتر) صبر
می کنیم تا نوک سایه چند سانتیمتر جابه جا شود. حال محل جدید سایهٔ
شاخص (که تغییر مکان داده است) را علامت گذاری می نماییم. حال اگر
این دو نقطه را با خطی به هم وصل کنیم، جهت شرق-غرب را مشخص
می کند. نقطهٔ علامت گذاری اول سمت غرب، و نقطهٔ دوم سمت شرق را
نشان می دهد. یعنی اگر طوری بایستیم که پای چپ مان را روی نقطهٔ اول و
پای راستمان را روی نقطهٔ دوم بگذاریم، روبروی مان شمال را نشان می دهد،
و رو به خورشید (پشت سرمان) جنوب است.
از آن جا که جهت ظاهری حرکت خورشید در آسمان از شرق به غرب 
است، جهت حرکت سایهٔ خورشید بر روی زمین از غرب به شرق
خواهد بود. یعنی در نیم کره شمالی سایه ها ساعتگرد می چرخند.
هر چه از استوا دورتر بشویم، از دقت پاسخ در این روش کاسته 
می شود. یعنی در مناطق قطبی (عرضجغرافیایی بالاتر از ۶۰ درجه)
استفاده از آن توصیه نمی شود.
در شب های مهتابی هم از این روش می توان استفاده کرد: به جای 
خورشید از ماه استفاده کنید.
روش دوم(دقیق تر): محل سایهٔ شاخص را زمانی پیش از ظهر علامت
گذاری می کنیم. دایره یا کمانی به مرکز محل شاخص و به شعاع محل
علامت گذاری شده می کشیم. سایه به تدریج که به سمت شرق می رود
کوتاه تر می شود، در ظهر به کوتاه ترین اندازه اش می رسد، و بعداز ظهر به
تدریج بلندتر می گردد. هر گاه بعد از ظهر سایهٔ شاخص از روی کمان
گذشت (یعنی سایهٔ شاخصهم اندازهٔ پیشاز ظهرش شد) آن جا را به عنوان
نقطهٔ دوم علامت گذاری می کنیم. مانند روشپیشین، این نقطه سمت شرق
و نقطهٔ پیشین سمت غرب را نشان می دهد.
در واقع هر دو نقطه سایهٔ هم فاصله از شاخص، امتداد شرق-غرب را 
مشخص می کنند.
با این که روشپیشین نسبتاً دقیق است، این روشدقیق تر است؛ البته 
وقت بیشتری برای آن لازم است.
برای کشیدن کمان مثلاً طنابی(مانند بند کفش، نخ دندان) را انتخاب 
کنید. یک طرف طناب را به شاخص ببندید، و طرف دیگرش را به
یک جسم تیز؛ به شکلی که وقتی طناب را می کشید دقیقاً به محل
علامت گذاری شده برسد. نیم دایره ای روی زمین با جسم تیز رسم
کنید.
وقتی سایهٔ شاخص به حداقل اندازهٔ خود می رسد(در ظهر شرعی)، 
این سایه سمت جنوب را نشان می دهد (بالای ۲۳٫۵ درجه).
٣ جهت یابی با ساعت عقربه دار . ١. ٢
ساعت مچی معمولی (آنالوگ، عقربه ای) را به حالت افقی طوری در کف
دست نگه می داریم که عقربهٔ ساعت شمار به سمت خورشید اشاره کند. در
این حالت، نیمسازِ زاویه ای که عقربهٔ ساعت شمار با عدد ۱۲ ساعت می سازد
(زاویهٔ کوچک تر، نه بزرگ تر)، جهت جنوب را نشان می دهد. یعنی مثلاً اگر
چوب کبریتی را [به طور افقی] در نیمهٔ راه میان عقربهٔ ساعت شمار و عدد
۱۲ ساعت قرار دهید، به طور شمالی-جنوبی قرار گرفته است.
نکات
این که گفته شد عقربهٔ کوچک ساعت به سمت خورشید اشاره کند، 
یعنی این که اگر شاخصی [مثلاً چوب کبریت] ای که در مرکز ساعت
قرار دهیم، سایه اش موازی با عقربهٔ ساعت شمار و در جهت مقابل آن
باشد. یا این که سایهٔ عقربهٔ ساعت شمار درست در زیر خود عقربه
قرار گیرد. یا مثلاً اگر چوبی ده-پانزده سانتیمتری را در زمین به طور
عمودی قرار دهیم، ساعت روی زمین به شکلی قرار گرفته باشد که
عقربهٔ ساعت شمارش موازی با سایهٔ چوب باشد.
دلیل این که زاویه بین عقربهٔ ساعت شمار و ۱۲ را نصف می کنیم این 
است که: وقتی خوشید یک بار دور زمین می چرخد، ساعت ما دو
دور می چرخد(دو تا ۱۲ ساعت). یعنی گرچه روز ۲۴ ساعت است
(و یک دور کامل را در ۲۴ ساعت طی می کند)، ساعت های ما یک
دور کامل را در ۱۲ ساعت طی می نماید. اگر ساعت ۲۴ ساعته ای
می داشتید، که دور آن به ۲۴ قسمت مساوی تقسیم شده بود، هر
گاه عقربهٔ ساعت شمار را رو به خورشید می گرفتید عدد ۱۲ ساعت
همیشه جهت جنوب را نشان می داد.
این روش وقتی سمت صحیح را نشان می دهد، که ساعت مورد نظر 
درست تنظیم شده باشد. یعنی اگر در بهار و تابستان ساعت ها را
نسبتبه ساعتاستاندارد یک ساعتجلو می برند، ما باید آن را تصحیح
کنیم(ابتدا ساعت مان را یک ساعت عقب ببریم سپس روش را اِعمال
کنیم؛ یا نیمساز عقربهٔ ساعت شمار را [به جای ۱۲ ] با ۱ حساب
کنید). همچنین در همهٔ سطح یک کشور معمولاً ساعت یکسانی
وجود دارد، که مثلاً در ایران حدود یک ساعت متغیر است (ایران
تقریباً بین دو نصف النهار قرار دارد؛ لذا ظهر شرعی در شرق و غرب
ایران حدوداً یک ساعت فاصله دارد.) ساعت صحیح هر مکان همان
ساعتی است که هنگام ظهر شرعی در آن در طول سال، اطراف ساعت
۱۲ ظهر است. در واقع برای تعیین دقیق جهت های جغرافیایی ساعت
باید طوری تنظیم باشد که هنگام ظهر شرعی ساعت ۱۲ را نشان
دهد.
روش ساعت مچی تا ۲۴ درجه امکان خطا دارد. برای دقت بیشتر 
باید از آن در عرض جغرافیایی بین ۴۰ و ۶۰ درجه [شمالی یا
جنوبی] استفاده شود؛ هر چند در عرضجغرافیایی ۲۳٫۵ تا ۶۶٫۵
درجه [شمالی یا جنوبی] نتیجه اشقابل قبول است.(البته در نیم کردهٔ
جنوبی جهت شمال و جنوب برعکساست.) در واقع هر چه به استوا
نزدیک تر شویم، از دقت این روش کاسته می شود. ضمناً هر چه زمان
به کار بردن این روشبه ظهر شرعی نزدیک تر باشد، نتیجهٔ آن دقیق تر
خواهد بود.
اگر مطمئن نیستید کدام طرف شمال است و کدام طرف جنوب، به 
یاد بیاورید که خورشید از شرق بر می خیزد، در غرب می نشیند، و در
ظهر سمت جنوب است.
توجه کنید که اگر این روش را در هنگام ظهر شرعی (یعنی ساعت 
۱۲ ) اجرا کنیم، جهت عقربه ساعت شمار خود به سوی جنوب است.
که گفتیم ،« جهت یابی با سمت خورشید » یعنی مانند همان روش
خورشید در ظهر شرعی به سمت جنوب است.
اگر از ساعت دیجیتال استفاده می کنید، می توانید ساعت عقربه داری 
را روی یک کاغذ یا روی زمین بکشید (دور دایره ای از ۱ تا ۱۲
بنویسید، و عقربهٔ ساعت شمار را هم بکشید)، و سپس از روش بالا
استفاده کنید.
حتی وقتی هوا آفتابی نیست و خورشید به راحتی دیده نمی شود هم 
گاه سایهٔ خوشید را می توان دید. اگر یک چوب کبریت را عمود نگه
دارید، سایهٔ آن برعکس جهت خورشید می افتد.
٢ روش های جهت یابی در شب .٢
٢ روش های جهت یابی در شب ٣ . ٢
یافتن ستاره قطبی با دب اکبر
١ جهت یابی با ستارهٔ قطبی .٢ .٢
از آن جا که ستاره ها به محور ستاره قطبی در آسمان می چرخند، در نیم کرهٔ
شمالی زمین ستارهٔ قطبی با تقریب بسیار خوبی (حدود ۰٫۷ درجه خطا)
جهت شمال جغرافیایی (و نه شمال مغناطیسی) را نشان می دهد؛ یعنی اگر
رو به آن بایستیم، رو به شمال خواهیم بود.
برای یافتن ستارهٔ قطبی روش های مختلفی وجود دارد:
صورت فلکی دبّ اکبر شامل :« دبّ اکبر » ١. به وسیلهٔ مجموعه ستارگان
هفت ستاره است که به شکل ملاقه قرار گرفته اند: چهار ستاره آن
تشکیل یک ذوزنقه را می دهند، و سه ستارهٔ دیگر مانند یک دنباله در
ادامه ذوزنقه قرار گرفته اند. هر گاه دو ستاره ای که لبهٔ بیرونی ملاقه
را تشکیل می دهند (دو ستارهٔ قاعده کوچک ذوزنقه؛ لبهٔ پیالهٔ ملاقه؛
محلی که آب از آن جا می ریزد) را [با خطی فرضی] به هم وصل کنیم،
و پنج برابر فاصله میان دو ستاره، به سمت جلو ادامه دهیم، به ستاره
قطبی می رسیم.
صورت فلکی :« ذات الکرسی » ٢. به وسیلهٔ مجموعه ستاره های
قرار گرفته اند. M یا W ذات الکرسی شامل پنج ستاره استکه به شکل
رأس زاویهٔ وسطی) را حدود ) W هرگاه (مطابق شکل) ستارهٔ وسط
به سوی جلو ادامه « فاصلهٔ آن نسبت به ستاره های اطراف » پنج برابرِِ
دهیم، به ستارهٔ قطبی می رسیم.
نکات
صورت های فلکی ذات الکرسی و دبّ اکبر نسبت به ستارهٔ قطبی تقریباً 
روبه روی یکدیگر، و دور ستاره قطبی خلاف جهت عقربه های ساعت
می چرخند. اگر یکی از آن ها پشت کوه پنهان بود، با دیگری می توان
ستارهٔ قطبی را یافت. فاصلهٔ هر کدام از این دو صورت فلکی تا ستارهٔ
قطبی تقریباً برابر است.
اگر برای یافتن ستاره ها در آسمان از نقشه ستاره یاب (افلاک نما) 
استفاده می کنید، به خاطر داشته باشید که ستاره یاب ها موقعیت
ستاره ها را در زمان، تاریخ و موقعیت جغرافیایی (طول و عرض
جغرافیایی) خاصی نشان می دهند.
هر چه از استوا به سوی قطب شمال برویم، ستارهٔ قطبی در آسمان 
بالاتر (در ارتفاع بیشتر) دیده می شود. یعنی ستارهٔ قطبی در استوا
(عرض جغرافیایی صفر درجه) تقریباً در افق دیده می شود، و در
قطب شمال(عرض جغرافیایی ۹۰ درجه) تقریباً بالای سر (سرسو،
سمت الرّأس، رأس القدم) دیده می شود. بالاتر از عرضجغرافیایی ۷۰
درجه شمالی عملاً نمی توان با ستارهٔ قطبی شمال را پیدا کرد.
٢ جهت یابی با هلال ماه .٢ . ٢
هلال ماه کهنه (نیمه دوم ماه قمری)
اگر به دلیل وجود ابر یا درختان نمی توانید ستاره ها را ببینید، می توانید از
ماه برای جهت یابی استفاده کنید.
ماه به شکل هلال باریکی تولد می یابد، و در نیمه های ماه قمری به قرص
کامل تبدیل می شود، و سپس در جهت مقابل هلالی می شود. در نیمهٔ اول
ماه های قمری قسمتخارجی ماه (تحدب و کوژی ماه، برآمدگی و برجستگی
ماه) مانند پیکانی جهت غرب را نشان می دهد. در نیمهٔ دوم ماه های قمری،
تحدب ماه به سمت مشرق است.
اگر خطی از بالای هلال به پایین آن وصل کنیم و ادامه دهیم، در 
خواهد داشت. q و در نیمهٔ دوم شکل p نیمهٔ اول ماه قمری شکل
کره ماه در نیمهٔ اول ماه های قمری پیشاز غروب آفتاب طلوع می کند، 
و در نیمهٔ دوم پس از غروب، تا پایان ماه که پس از نیمه شب طلوع
می نماید.
پیدا کردن جنوب توسط ماه: اگر خطی فرضی میان دو نوک تیز 
هلال ماه رسم کرده و آن را تا زمین ادامه دهید، تقاطع امتداد این
خط با افق، نقطه جنوب را [در نیم کرهٔ شمالی زمین] نشان می دهد.
این روشجهت یابی چندان دقیق نیست، ولی حداقل راه نمایی تقریبی 
را فراهم می سازد. در زمان قرصکامل نمی توان از این روش استفاده
کرد. وقتی ماه به صورت قرص کامل است، می توان به کمک حرکت
ظاهری ماه (که از مشرق به طرف مغرب است) جهت یابی کرد.
٣ روش های دیگر جهت یابی در شب .٢ .٢
حرکت ظاهری ماه در آسمان از شرق به غرب است. 
خوشه پروین: دسته ای (حدود ده تا پانزده) ستاره، به شکل خوشه 
انگور، در یک جا مجتمع هستند که به آن مجموعه خوشه پروین
می گویند. این ستارگان مانند خورشید از شرق به طرف غرب در
حرکتند، ولی در همه حال دُمِ آن ها به طرف مشرق است.
٢ ٤ روش های جهت یابی
ستارگان بادبادکی: حدود هفت -هشت ستاره در آسمان وجود دارد 
که به شکل بادبادک یا علامت سوال می باشند. این ستارگان نیز از
شرق به غرب حرکت می کنند، و در همه حال دنباله بادبادکی آنها
به طرف جنوب است.
کهکشان راه شیری تودهٔ عظیمی از انبوه ستارگان است که تقریباً 
از شمال شرقی به جنوب غربی امتداد یافته است. در شمال شرقی
این راه باریک است، و هر چه به سمت جنوب غربی می رود، پهن تر
می شود. هر چه به آخر شب نزدیک تر می شویم، قسمت پهن راه
شیری به طرف مغرب منحرف می شود.
٣ روش های جهت یابی، قابل استفاده در روز و شب .٢
١ جهت یابی با قبله .٣ . ٢
اگر جهت قبله و میزان انحراف آن از جنوب (یا دیگر جهت های اصلی) را
بدانیم، می توانیم شمال را تشخیص دهیم. مثلاً اگر در تهران ۳۷ درجه از
جنوب سمتبه غرب متمایل شویم (یعنی حدوداً جنوب غربی)، به طرف قبله
ایستاده ایم. پسهرگاه در تهران جهت قبله را بدانیم، اگر ۳۷ درجه از سمت
قبله در جهتعکسعقربه های ساعتبچرخیم، به طرف جنوب ایستاده ایم، و
۱۸۰ ) در جهت عقربه های ساعت بچرخیم، به طرف - اگر ۱۴۳ درجه ( ۳۷
شمال ایستاده ایم.
قبله را از راه های مختلفی می توان یافت:
قبله نما: دقیق ترین روش تعیین قبله، به وسیلهٔ قبله نماست، که آن 
هم با یک قطب نما انجام می گیرد؛ و اگر ما قطب نما داشته باشیم، با
آن قطب را مشخص می کنیم!
محراب مسجد: محراب مساجد به طرف قبله است. در نمازخانه ها 
هم معمولاً جهت قبله مشخص شده است.
قبرستان: مرده را در قبر روی دست راست، به سمت قبله 
می خوابانند. پس اگر شما طوری ایستاده باشید که نوشته های سنگ
قبر را به درستی می خوانید، سمت چپ تان قبله است.
دستشویی: از آن جا که قضای حاجت رو به قبله نباید باشد، معمولاً 
توالت ها را عمود بر قبله می سازند. این هم -در جایی که اصول اسلامی
ساخت رعایت شده- می تواند کمک کار باشد.
٢ جهت یابی با قطب نمای دس تساز .٣ . ٢
اگر قطب نمایی به همراه نداشتید، ولی اتفاقاً یک سوزن یا میخ کوچک در
جیبتان یافتید، این روش کمک کار شما در ساخت یک قطب نما خواهد بود.
البته احتمال استفاده از آن در شرایط واقعی کم است، ولی انجام آن کاری
سرگرم کننده است.
با مالش دادن یک سوزن فقط در یک جهت به آهن ربا -یا حتی احتمالاً
چاقوی خودتان-، یا مالیدن آن فقط در یک جهت به پارچهٔ ابریشمی یا
پنبه ای، سوزنْ مغناطیسی یا قطبی می شود؛ مانند سوزن قطب نما. (مثلاً با
۳۰ بار مالشدادن سوزن به آهنربا از طرف خودتان به سمت بیرون، سوزن
به اندازهٔ کافی خاصیت آهنربایی پیدا می کند. همچنین مالش سر سوزن از
پایین به بالا بر پارچهٔ ابریشمی باعث می شود که سر سوزن نقطه شمال را
نشان دهد). حتی می توانید آن را در یکجهت میان موهای سر خود بکشید.
توجه کنید که همیشه فقط در یک جهت مالش دهید.
حال اگر آن را روی یک چوب پنبه یا پوشال کوچک قرار دهید(سوزن را
به چوب پنبه چسب بزنید، یا درون آن فرو کنید؛ یا در دو طرف سوزن
چوب پنبه هایی کوچک فرو کنید)، و روی آب (آب راکد یا ظرفی پر از آب)
شناور نمایید، مانند یک قطب نما عمل می کند، و سر سوزن رو به شمال
می چرخد. برای این که سمت شمال و جنوب سوزن را اشتباه نکنید، این
نکته را در نظر بگیرید که -در نیمکرهٔ شمالی زمین- آن سمت قطب نما که
تقریباً رو به خورشید و ماه است، سمت جنوب است، زیرا آن ها در قسمت
جنوبی آسمان قرار دارند. همچنین می توانید سوزن را با یک آهنربا امتحان
کنید، و سپس سمت شمال را با علامتی روی آن مشخص نمایید.
روش دیگر ساخت آهنربا این است که یک میله یا سوزن آهنی یا 
فولادی را در جهت میدان مغناطیسی زمین تراز کنیم، و سپسآن را
حرارت داده یا بر آن ضربه وارد کنیم. حال اگر این آهنربا را روی
سطحی با اصطکاککم قرار دهیم (روی یکتکه چوب کوچکدر آب
شناور سازید، یا مثلاً سوزن را با یک ریسمان غیرفلزی آویزان(معلق)
نمایید) قطب نمای ما کار می کند؛ یعنی میله آن قدر می چرخد تا در
راستای میدان مغناطیسی زمین (شمالی-جنوبی) قرار گیرد.
مغناطیسی کردن سوزن با باتری: اگر سیمی را دور سوزن 
بپیچانید و برای چند دقیقه سر سیم را به ته باتری وصل کنید،
سوزن مغناطیسی می شود.
به دلیل کشش سطحی آب، می توان سوزن را به تنهایی روی سطح 
آن شناور کرد. مثلاً می توان سوزن را روی کاغذی گذاشت، و کاغذ
را روی آب گذاشت. اگر کاغذ روی آب بماند که بهتر، و اگر کاغذ
در آب فرو برود احتمالاً سوزن روی آب باقی می ماند. اگر سوزن را با
گریسیا روغنی غیرقابل حل در آب چرب کنید (مثلاً با مالشسوزن
به موهای خود سوزن را چرب نمایید)، کار آسان تر خواهد شد. چرب
بودن سوزن سبب می شود که سوزن روی سطح آب شناور بماند.
٣ جهت یابی با نشانه های طبیعی .٣ . ٢
هرگونه ای از درختان برش ها و خصوصیات خاصّ خود را دارد. باد و آفتاب
بر درختان تأثیر می گذارند و این سرنخی است برای محاسبه جهت شمال-
جنوب.
ممکن « باد غالب » این روش ها خیلی قابل اطمینان نیستند. مثلاً 
است حالت عادی را به طور قاب لملاحظه ای تغییر دهد و باعث تغییر
و انحراف آن شود. همچنین در جنگل های انبوه -به دلیل عدم نفوذ
و رسوخ آفتاب درون آن ها- برخی روش ها کارا نخواهند بود. اگر از
علامت های طبیعی استفاده می کنید، برای تصمیم گیری، باید هر چند
تا علامت مختلف را که می توانید پیدا کنید.
بسیاری از روش های زیر بر اساس آفتاب هستند: در نیمکرهٔ شمالی 
زمین، جهت رو به جنوب در معرض آفتاب بیشتری است. تابش
خورشید رشد شاخه ها و برگ ها را زیاد می کند.
۱- جهت یابی با خزه ها و گلسنگ ها: سمت شمالی درختان و
تخته سنگ ها، گلسنگ ها و خزه های بیشتری دارد؛ چرا که نمناک تر و
مرطوب تر از سمت جنوبی آن هاست.
خزه در جایی رشد می کند که دارای سایه و آب زیادی باشد؛ محل های 
خنکو نمناک. تنهٔ درختان در سمت شمالی سایه و رطوبت بیشتری
دارد، و در نتیجه خزه ها معمولاً بیشتر در این سمت می رویند.
این روش همیشه نتیجهٔ درست به ما نمی دهد. ۱) هرچند سمت 
شمالی در سایهٔ بیشتری است، ولی لزوماً رطوبت سمت شمال بیشتر
نیست؛ و برای رشد خزه ها رطوبت مهم تر از سایه است(جایی که
رطوبت در آن جا بیشتر ماندگار است). ۲) گاه ممکن است درختان
و پوشش گیاهی مجاور طرف دیگر درخت را هم سایه کند. ۳) در
یکاقلیم بارانی(جنگل ها و بیشه های مرطوب) ممکن استهمه طرف
درخت نمناک باشد(یعنی خزه دور برخی درختان در همه طرف رشد
کرده؛ البته معمولاً در جهت جنوب بیشتر رشد کرده است). ۴) ممکن
٣ روش های جهت یابی، قابل استفاده در روز و شب ٥ . ٢
است باد مانع رشد خزه در طرف شمالی درخت شود. ۵) در مناطق
خشک هم که اصلاً خزه ای وجود ندارد!
ضمناً در نظر داشته باشید که معمولاً خزه در جهت نور آفتاب(جنوب)
خرمایی رنگ است و در مکان های سایه و مرطوب سبز یا طوسی رنگ.
۲- جهت یابی با درختان: از آن جا که سمت شمالی درختان در معرض
آفتاب کمتری است، درختان در این سمت شان شاخ وبرگ کمتری دارند.
به دلیل آن که آفتاب بیشتر از سمت جنوب می تابد، درختان جنوب 
بهتر و بیشتر رشد می کنند. وجود درختانی مانند صنوبر سیاه و سفید،
راش، بلوط، درختان آزاد، شاه بلوط هندی، افرا نروژی و درخت اقاقیا
صحت این مسئله را ثابت می کند. این درخت ها در جنوب بیشتر
دیده می شوند.
پوست درختان قدیمی در سمت رو به آفتاب(جنوب) معمولاً نازک تر 
است.
پوسیده بودن یک طرف از اکثر درختان جنگل، جهت شمال را به ما 
نشان می دهد؛ سمت پوسیده شمال است.
به خاطر نوع تابش خورشید، شاخه های جنوبی اکثر درختان افقی تر 
و شاخه های شمالی عمودی ترند.
در کوه های سنگی، کاج های انحناپذیر در شیب جنوبی، و صنوبرهای 
انگلمان در شیب شمالی می رویند.
معمولاً درختان برگ ریز در شیب های جنوبی تپه ها می رویند و 
سراشیب های شمالی همیشه سبز است.
زمینِ اطراف ریشهٔ درختان، به سمت جنوب سست تر و توخالی تر از 
قسمت شمالی است. پس زمین به سمت شمال سفت تر بوده و به
خشکی زمین جنوبی نیست.
رشد پوشش گیاهی در سمت جنوبی تپه ها بیشتر از سمت شمالی 
خواهد بود.
به درختی نگاه کنید که ریشه اش در زمین باشد، نه به کنده ای که بریده شده و بر
زمین افتاده
۳- جهت یابی با تنهٔ درختان بریده شده: اگر مقطع درخت بریده شده ای
را نگاه کنید، تعدادی دایرهٔ هم مرکز را مشاهده خواهید کرد، که هر یک
از آنها نشان یک سال عمر درخت می باشد. درختی که بطور دائم آفتاب
به تنه اش بتابد، دایره های نشاندهنده عمر آن درخت در یک سمت به هم
نزدیک تر شده و در سمت دیگر از هم دور خواهند بود. سمتی که فاصله
خطوط حلقه های سنی درخت به هم نزدیک تر باشد سمت شمال را مشخص
می کند، و سمتی که خطوط حلقه های سنی از هم فاصلهٔ بیشتری داشته باشد
سمت جنوب را نشان می دهد؛ به علت تابشزیاد آفتاب و رشد شدیدتر آن.
۴- جهت یابیبه کمکگل ها و گیاهان: گیاهان، و گل های درختان تمایل
دارند رو به آفتاب قرار بگیرند؛ یعنی جنوب یا شرق.
برخی گیاهان برای جهت یابی اشتهار یافته اند. مثلاً در آمریکا 
گُلی وجود دارد که همیشه جهت گیری شمالی-جنوبی دارد (رشد
گیاه قطب نما(یا » برگهایشبه سمت خط شمال- جنوب است) و آن را
می خوانند. نام «(Rosinweed) رُزینوید » و یا «(Compass Plant
است، (Silphium laciniatum) « سیلفیوم لاکینیاتوم » علمی آن
و مسافران اولیهٔ این سرزمین از این گیاه برای جهت یابی استفاده
می کرده اند.
اکالیپتوس استرالیایی هم گیاهی جهت یاب است. این گیاه که در 
سرزمین های گرم و خشک می روید، برگ هایشرو به شمال یا جنوب
است.
«([Traveler’s Palm نخل رهنوردان([ یا » همچنین درختی به نام 
وجود دارد که محور شاخه هایش شرقی-غربی اند.
همان طور که گفته شد، این که کدام طرف شرق است و کدام طرف 
غرب، یا کدام یک از طرفین شمال یا جنوب است را می توان با توجه
به سمت خورشید و ماه در آسمان یا روش های دیگر یافت -ماه و
خورشید تقریباً در سمت جنوبی آسمان قرار دارند.
۵- جهت یابی به کمکباد غالب: بادها را از جهتی که می وزند، نام گذاری
می کنند مانند باد شمالی از شمال. هر منطقه ای باد غالب و برجسته ای
دارد که در فصل خاص یا گاهی در تمام فصول حکمفرماست. باد غالب،
باد خاصی است که وزش آن طولانی تر بوده و در جهت خاصی می وزد. با
دانستن جهت بادهای غالب می توانید چهار جهت اصلی را تشخیص دهید.
معمولاً نام باد را از جهتی که وزیده است، نام گذاری می کنند. مثلاً باد 
شمال یعنی بادی که از شمال به سمت جنوب می وزد.
برای جهت یابی به کمکباد غالب، ۱) ابتدا باید جهت باد غالب منطقه 
را دانست. ۲) سپس باید در جایی که هستیم جهت باد غالب را
تشخیص دهیم. برای نمونه، اگر بدانیم که در منطقهٔ ما باد غالب از
شرق می وزد، و ضمناً جهت باد غالب منطقه را تشخیصدهیم، طرف
منشأ باد شرق خواهد بود؛ که با دانستن شرق، دیگر جهت های اصلی
هم به سادگی یافته می شوند.
نکتهٔ اول: اگر جهت باد غالب منطقه تان را نمی دانید، اطلاعات زیر ممکن
است کمک کار باشد:
در نواحی معتدل، باد غالب از غرب می وزد. (در هر دو نیم کره شمالی 
و جنوبی)
در نواحی گرمسیری، باد غالب بین مناطق شمال شرقی و جنوب 
شرقی جریان دارد.
در نواحی استوایی، باد غالب معمولاً از سمت شرق می وزد. 
نکتهٔ دوم: جهت باد غالب منطقه را تشخیص دهیم:
در هر منطقه ای باد غالب ویژگی های خاص خود را دارد؛ مثل درجه 
حرارت، رطوبت و سرعت که در فصول مختلف تغییر می کند.
٣ ٦ منابع
باد غالب بر رشد درختان و گیاهان، جهت جمع شدن برف های باد 
آورنده و در جهت علف های بلند تأثیرگذار است. در واقع باد غالب
بیشترین تأثیر را بر روی جهت پوشش گیاهی، برف، ماسه یا دیگر
اشیای روی سطح زمین دارد.
الف)درختان:
جهت خم شدن اغلب درختان منطقه نشان دهنده جهت وزش باد 
غالب منطقه است. برای نمونه اگر درختان به طرف شمال منحرف و
متمایل شده اند، باد غالب محتملا از سمت جنوب وزیده است.
اثر دیگری که باد غالب بر درختان دارد این است که: در جهتی که 
از وزش باد در امان است، شاخ و برگ بیشتری رشد کرده است.
در واقع باد ممکن است با صدمه زدن یا خشککردن شاخه های جوان، رشد
درخت را کند یا متوقف کند. معمولاً وزشباد، باعث کند شدن رشد درختان
می شود؛ برعکسِ خورشید، که رشد شاخه ها و برگ ها را زیاد می کند.
در زمستان باد غالب معمولاً با برف و تگرگ همراه است، که باعث 
شکستن شاخه های جوان می شود.
درختی که برای تعیین جهت استفاده می شود، باید در محلی باز و 
وسیع باشد. نباید در پناه تپه، درختان دیگر یا ساختمانها باشد. چند
تا از درختان نزدیک به هم را مورد آزمایشقرار دهید. مطمئن شوید
که درختان هرس نشده باشند.
از آن جا که درختان تحت تأثیر عوامل زیادی هستند، باید یافته های 
خود را با مشاهدهٔ درختان متعددی در همسایگی یکدیگر تأیید کنید.
ب)ماسه و برف:
امواج ماسه در بیابان ها، و امواج پستی-بلندی های برف در مناطق 
قطبی جهت باد را نشان می دهند. البته گاه به خاطر آن که این موج ها
خیلی کوچک اند و از چند سانتی متر تجاوز نمی کنند، برای یافتن باد
غالب نمی توانند کمک کار باشند، زیرا می توانند با هر باد تند موضعی
به سرعت تشکیل شوند.
در بیابان ها انواع مختلف تلماسه ها وجود دارند، که شکل آن ها جهت 
باد غالب را نمایان می سازد؛ همچنین در مورد تل یخ های قطب: در
مناطقی که به شدت پوشیده از برف اند، باد غالب توده های برف را
می راند و آن ها را تبدیل به تل های برآمده ای می سازد. این تل ها از
چند سانتی متر تا یک متر ارتفاع دارند، و موازی باد غالب تشکیل
می شوند. در واقع برف از لحاظ فیزیکی شبیه ماسه عمل می کند.
ج) نسیم: برخی مناطق الگوی حرکت جریان هوایشان نوسان بیشتری
نسبت به جاهای دیگر دارد. مثلاً مردم کنار ساحل با نسیم دریا مأنوس اند.
معمولاً بعدازظهرها نسیم مداومی از طرف دریا می وزد. در شب هم معمولاً
جهتنسیم برعکسمی شود و از خشکی به سمتدریا می وزد. نسیم مشابهی
در دره ها و کوه ها می وزد: در روز نسیمی از دره به سمت بالای کوه وزیدن
می گیرد؛ و در شب برعکس، نسیم از بالا به سمت دره می وزد. اگر -مثلاً
به کمک نقشه- بدانیم که دریا یا کوه (یا ساحل یا دره) در کدام جهت مان
است، می توانیم جهت های اصلی را بیابیم.
د) هوای گرم و سرد: در نیم کرهٔ شمالی زمین هوایی که از شمال می آید
معمولاً سردتر از هوایی است که از جنوب می آید(بادهای شمالی از بادهای
جنوبی سردتر است).
ه) سایر موارد:
اگر گمان می کنید که بادی که در لحظه می وزد باد غالب منطقه است، 
می توانید به درختان در مسیر باد نگاه کنید. با نگاه به نوک درختان
می توانید جهت باد را بفهمید.
می توانید به تغییر جهت ابرها دقت کنید؛ به ویژه ابرهای بلندی که 
توسط بادهای غالب آورده می شوند.
در روی دریا و اقیانوس ها بادهای غالب دارای ویژگی ها و ابرهای خاص 
خود هستند.
۶- جهت یابی به کمکرودخانه ها: بسیاری از رودها و نهرها در نیم کرهٔ
شمالی زمین رو به جنوب سرازیرند، یعنی رو به استوا. این روند عمومی
رودهاست، ولی همیشه درست نیست. مثلاً رود نیل -که تماماً در نیم کرهٔ
شمالی است- به سوی شمال جریان دارد و به مدیترانه می ریزد.
۷- جهت یابی به کمکحیوانات و حشرات:
مورچه ها خاکِلانهٔ خود را به سمتجنوبیا شرق می ریزند. مورچه ها 
چنین می کنند تا در هنگام روز خاکریزشان به عنوان سایه بانی برایشان
عمل کند، تا راحت تر کار خود را انجام دهند.
مورچه ها خانه های خود(مورتپه ها) را بر روی شیب های جنوب شرقی 
می سازند؛ زیرا خورشید در پاییز و زمستان بیشتر به این قسمت ها
می تابد. آن ها مورتپه های خود را نزدیکدرختان و صخره های جنوبی
و جنوب شرقی بنا می کنند.
اگر شما در کنار برکه یا دریاچه ای باشید که پرندگان، ماهیان یا 
دوزیستان در حال تولیدمثل هستند، در نظر داشته باشید که آن ها
معمولاً ترجیح می دهند در سمتغربی زاد و ولد (تولیدمثل و پرورش)
نمایند.
دارکوب(شانه به سر) معمولاً حفره هایشرا در سمتشرقی درختحفر 
می کند.
سنجاب ها هم معمولاً در سوراخ های سمت شرقیِ درختان خانه و لانه 
می گزینند.
۸- جهت یابی به کمک خانه های شهری: امروزه معمولاً خانه ها را به
موازات شمال -جنوب یا شرق-غرب می سازند؛ یعنی نسبت به جهت های
اصلی مورب نمی سازند. این می تواند در تنظیم صحیح جهت ها و تصحیح
روش های تقریبی بالا کمک کار باشد. باید توجه کرد که در بسیاری موارد
این اصل رعایت نشده است.
Google) روش دقیق آن چنین است: به سایت هایی مانند گوگل اِرس
یا کتاباول(برای تهرانی ها) بروید و خانه یا خیابان خود را بیابید. در (Earth
این سایت ها جهت های جغرافیایی مشخص شده است(معمولاً شمال سمت
بالاست). اگر خانه یا خیابان تان دقیقاً مطابق جهت های جغرافیایی (موازی
با لبهٔ صفحه) باشد، می توانید به راحتی ۴ جهت اصلی را بیابید، که در
جهت دیوارهای خانه اند (با این فرض که خانه مستطیلی است). اگر خانه
یا خیابان تان نسبت به جهت های جغرافیایی زاویه دارد، می توانید تنظیم
مقتضی را انجام دهید.
همچنین می توانید به نقشه های [چاپی] شهرتان نگاه کنید و ببینید که آیا
خیابان تان جهت شمالی-جنوبی یا شرقی-غربی دارد، یا نسبت به جهت های
جغرافیایی انحراف دارد.
٣ منابع
رسالهٔ توضیح المسایل آیت الله مکارم شیرازی، صص ۱۲۷ و ۱۲۸ و 
سایت آیه الله مکارم شیرازی.
٧
مجلهٔ اطلاعات علمی، شمارهٔ پی درپی ۳۳۱ ، ماهنامهٔ فروردین 
.۱۳۸۶
غلام حسین ،« کوهپیمایی: مقدماتی بر آموزش کوهنوردی » کتاب 
. حسن پور، تهران، بامداد کتاب، ۱۳۸۵
٤ پیوند به بیرون
فیلم ساخت قطب نمای شناور این سایت در یوتیوب 
٥ ٨ منابع متن و تصویر، مشارکت کنندگان و مجوزها
٥ منابع متن و تصویر، مشارکت کنندگان و مجوزها
١ متن .٥
http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%AA%E2%80%8C%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C?oldid= : جهت یابیمنبع 
Mehran، Raamin، Behaafarid، Meisam، ، ربوسام ،Shervinafshar، Aliparsa، Mardetanha، ZANDWEB ، 12921840 مشارکت کنندگان:ماني، دانیل
Elessar، Alieseraj، Mostafaht، Ebraminio، TXiKiBoT، VolkovBot، OKBot، SieBot، Purbo T، Tanhabot، Amirobot، Luckas-bot، Sahar
RedBot، FoxBot، Gh1059، Calak، Grim ، دالبا ،IT871، Nallimbot، ArthurBot، Saeidpourbabak، Xqbot، Kiaanuush، SassoBot، Adlerbot
reaper، Ali.eblis1، Hamedvahid، ZxxZxxZ، EmausBot، ZéroBot، Ebrambot، AliBot، Mjbmrbot، Rezabot، MerlIwBot، Vagobot،
و ناشناس: 18 MahdiBot، Mohammad dastranj، Dexbot، FawikiPatroller، Oyakmohsen، Far-gh
٢ تصاویر .٥
مشارکت کنندگان: GFDL : مجوز http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/f/fa/BorideDerakht.GIF : منبع BorideDerakht.GIF: پرونده 
اثر شخصی
هنرمند اصلی:
Alieseraj
مشارکت کنندگان: ? هنرمند اصلی:? GFDL : مجوز http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/9/91/CompassRose.png : منبع CompassRose.png: پرونده 
CC- : مجوز http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dd/Earthshine_2005-09-01.jpg : منبع Earthshine_2005-09-01.jpg: پرونده 
مشارکت کنندگان: ? هنرمند اصلی:? BY-SA-3.0
The : مشارکت کنندگان Public domain : مجوز http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/Edit-clear.svg : منبع Edit-clear.svg: پرونده 
The people from the Tango! project: هنرمند اصلی Tango! Desktop Project
مشارکت کنندگان: ? GPL : مجوز http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f5/Finding_polaris.png : منبع Finding_polaris.png: پرونده 
هنرمند اصلی:?
٣ محتوای مجوز .٥
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 

مراحل درس پژوهی مطالعات دلفان

بنام خدا

برخی فعالیت های سرگروه درس مطالعات اجتماعی شهرستان دلفان جهت اجرای پروژه درس پژوهی سال 94و93

1-برگزاری کارگاه آموزشی مورخه 23/9/93 درکانون تربیتی پیام به منظور توجیه همکاران و تعیین اهداف پروژه

2- برگزاری جلسه مورخه 27/9/93 در نمازخانه اداره با هدف تعیین گروه ها وتقسیم مراحل کار افراد در گروه

3- برگزاری جلسه مورخه 29/9/93 به منظور تعیین و معرفی مدارس مجری طرح در پروژه درس پژوهی

4- مورخه 2/10/93 مراجعه به مدارس مجری طرح و بررسی وضعیت امکانات و ابزارهای موجود و مشخص نمودن لوازم مورد نیاز جهت اجرای بهتر پروژه

5- تشکیل جلسه با شورای دبیران دبیرستان دوره اول  دخترانه ادب ، پسرانه شهید مطهریو معصومیه به منظور معرفی اهداف پروژه و همکاری دبیران شاغل در این مدارس در طول دوره اجرای طرح

6- تحویل طرح درس های روزانه تهیه شده توسط دبیران مجری طرح، به منظور اضهار نظر سایر همکاران و نقد وبررسی طرح درس ها

7- حضور در کلاس درس دبیران مجری و نظارت بر روند اجرای طرح در مدارس هدف در شهرستان

8- هماهنگی با مدیران  مدارس هدف  به منظور همکاری فعال در زمان اجرای پروژه

9- تهیه لیست مدارس مجری و اعلام زمان اجرای طرح درس در کلاس جهت شرکت دبیران مطالعات اجتماعی

10-تعین مسولیت افراد در گروه ها مجری ، تهیه دوربین فیلم برداری ، وهماهنگی جهت آمادگی کلاس و....

11- برگزاری جلسه با کارشناسان گروه های آموزشی و متوسطع اول و ........به منظور تشکیل ستادی جهت بررسی و داوری پروژه های ارایه شده در سطح شهرستان

بنام خدا

در روزچهارشنبه مورخه 5/10/93جلسه اعضای پروژه درس پژوهی شهرستان نورآباد در محل گروه های آموزشی اداره آموزش و پرورش برگزار گردید. در این جلسه معاون آموزشی ، کارشناس تکنولوژی آموزشی،سرگروه درس مطالعات اجتماعی ،کارشناس مقطع متوسطه اول ورمعلمین ناظر پروژه درس پژوهی مدارس هدف حضور داشتند. در این جلسه ضمن تاکید کارشناسان بر اجرای مطلوب طرح ، قول مساعد دادند که در راستای نیل به مقصود با گروه مطالعات اجتماعی در زمان اجرای طرح همکاری لازم را بعمل آورند.

اعضای ستاد پروژه درس پژوهی شهرستان نورآباد

1-گودرز بابایی                     معاون آموزشی

2-اسد علی فلاحی          کارشناس متوسطه اول

3- علی اکبری             "   تکنولوژی آموزشی

4- مصطفی نوروزی   سرگروه مطالعات اجتماعی

5-عبادالله نظری               کارشناس متوسطه اول

 

لیست اعضای اصلی ستادپروژه درس پژوهی ،معلمین ناظرو مدارس مجری طرح در نورآباد سالتحصیلی  94-93

 

ملاحضات	تعداد دانش آموز حاضر در طرح	تعداد کل دانش آموزان	تعداد کلاس	سنوات	مدرک تحصیلی	مسئولیت در طرح	سمت	اسامی همکاران	لیست اعضا و مدارس
	............	.............	..........	19	فوق لیسانس	ریس ستاد-هماهنگی وهمکاری در زمینه  آموزشی	معاون آموزشی	گودرز بابایی	اعضای اصلی  ستادو مسولیت آنان
	.............	............	...........	15	فوق لیسانس	ناظر وداورو مجری وتهیه برنامه های پروژه در شهرستان	سرگروه مطالعات متوسطه اول	مصطفی نوروزی
	.............	..............	..........	10	لیسانس	کارشناس و ناظرو داوری پروژه ها	کارشناس تکنولوژی	علی اکبری
	..............	............	...........	19	فوق لیسانس	کارشناس ،داوری پروژها	کارشناس متوسطه اول	اسد فلاحی
	14	39	3	12	لیسانس	آماده نمودن کلاس ها تهیه وسایل از معاون آموزشی	مدیر مدرسه	افسانه هاشمی	نام مدارس
	14	39	3	10	فوق لیسانس	طراحی و اجرای آموزش در کلاس	دبیر مطالعات اجتماعی	شهربانو ولی پور	1-دبیرستان دخترانه ادب روستای شهن آباد
				10	لیسانس	هماهنگ کننده و فیلمبرداری	دبیر مطالعات اجتماعی	لیلا نادری جو
							معا	همت  زکی پور
	20	163	8	21	لیسانس	هماهنگی با دبیران آموزشگاه	مدیر مدرسه	اقبال	دیرستان پسرانه شهید مطهری متوسطه اول
	20	163		20	لیسانس	آمادگی کلاس ها	معاون	عباس یوسفی
				14	فوق لیسانس	طراح و تهیه طرح درس و اجرا در کلاس در حضور معلمین ناظر و..	دبیر مطالات اجتماعی	ایوب ترابی
				12	لیسانس	هماهنگی و فیلمبرداری در کلاس	دبیر مطالات اجتماعی	چنگیز بهرامی

 

صفحه دوم معلمین ناظر پروژه درس پژوه هی پروژه یک

 

تعداد دانش آموز حاضر در کلاس               20	تعداد کل دانش آموزان مدرسه                 163	6		لیسانس	ناظر در کلاس ومطالعه طرح درس	دبیرتربیت بدنی	برزان علیزاده	معلمین ناظر پروژه           دبیرستان شهید مطهری سطح شهر
		26		لیسانس	ناظر در کلاس و مطالعه طرح درس	دبیر علوم تجربی	علی صفری
		21		لیسانس	ناظر در کلاس و مطالعه طرح درس	دبیر مطالعات اجتماعی	علی مرادی
		21		لیسانس	ناظر در کلاس و مطالعه طرح درس	دبیر مطالعات اجتماعی	فتح الله اقبال
		20		لیسانس	مطالعه طرح درس	دبیر ریاضی	عباس یوسفی
		15	فوق لیسانس		بررسی طرح درس	دبیر مطالعات	مصطفی نوروزی

 

 

داوران پروژه درس پژوهی سال تحصیلی 94-93 در شهرستان نورآباد

	15	فوق لیسانس جغرافیا	بررسی طرح درس ها ونظارت در اجرا و داور	سرگروه مطالعات اجتماعی	مصطفی نوروزی	داوران پروژه درس پژوهی شهرستان دلفان
	10	لیسانس ریاضیات	هماهنگی در اجرا و داوری طرح	کارشناس تکنولوژی آموزشی	علی  اکبری
	20	فوق لیسانس جغرافیا	داوری در پروژه ها	کارشناس مقطع متوسطه اول	اسد علی فلاحی

 

 

 

 

 

 

 

صفحه سوم معلمین ناظر پروژه درس پژوه هی پروژه دو

 

 

تعداد دانش آموز حاضر در کلاس     14	تعداد کل دانش آموزان مدرسه     39	19	لیسانس	ناظر	دبیرمطالعات اجتماعی	فروزان فتحی	معلمین   ناظرپروژه    دبیرستان دخترانه ادب روستای شهن آباد
		19	لیسانس	مطالعه طرح درس و ناظر	دبیرمطالعات اجتماعی	سوسن شکری
		20	لیسانس	مطالعه طرح درس و ناظر	دبیرمطالعات اجتماعی	کبری نوربخش
		14	لیسانس	ناظردر کلاس	معاون دبیر	افسانه هاشمی
		15	فوق لیسانس	ناظر و داور	سرگروه مطالعات اجتماعی	مصطفی نوروزی
		14	لیسانس	مطالعه طرح درس و ناظر	دبیرمطالعات اجتماعی	چنگیز بهرامی
		6	لیسانس	مطالعه طرح درس	مطالعه طرح درس و ناظر	فاطمه دهقانی

 

 

فعالیت های پروژه درس پژوهی ،مطالعات اجتماعی

به همراه مستندات طرح

متوسطه اول

شهرستان نورآباد

سال:94و93

مجری: سرگروه مطالعات نورآباد

فعالیت های درس پژوهی سال 94در قالب سی دی ارسال گردیده.

 

 

سوالات امتحان مطالعات پایه هشتم

به نام خدا اداره آموزش و پرورش نورآباد دلفان مجتمع آموزشی و پرورشی شهید مهرداد عزیز پور دبیرستان شهریار دوره اول امتحان درس مطالعات اجتماعی پایه هشتم نوبت اول   نام و نام خانوادگی:                            نام کلاس:                       تاریخ امتحان: 17 /10 / 1393     مدت امتحان:60 دقیقه       نام دبیر: تــرابی
ردیف	ســــــــــــــؤالات	بارم
1	به سؤالات زیر پاسخ مناسب دهید : *  کدام یک از گزینه های زیر از اعضای هیئت دولت نمی باشد ؟ الف) رئیس جمهور                ب) اعضای شورای نگهبان               ج ) وزیران                    د ) معاونان رئیس جمهور *  گزینه نادرست را انتخاب کنید : الف) پیام های ما می تواند با کلام یا رفتار و حرکات یا از طریق نوشته باشـد . ب ) رسانه تنها به ابزارهای زبانی گفته می شود و ابزارهای الکترونیکی را شامل نمی شـود . ج ) ارتباطات انسان را قادر می سازد تا خواسته ها و نیازهای خود را به دیگران منتقل کند . د ) با کمک وسایل ارتباط جمعی میتوانیم حتی در سطح ملّی و فرا ملّی ارتباط برقرار کنیـم . *   نخستین اقدام پیامبر(ص) پس از ورود به مدینه چه بود ؟ الف) بستن پیمان نامه سیاسی              ب) دفاع از مدینه در برابر مشرکان             ج ) بنای مسجد                    د ) پیمان برادری میان یهود و مسلمانان	5/1
2	جمله ها و عبارت های زیر را با استفاده از کلمات مناسب کامل کنید : *   به پولی که بر طبق قانون افراد و مؤسسات به دولت می پردازند ..................................... می گویند . *   برقراری عدالت اجتـماعی و نظارت بر اجـرای قـوانین از وظایف .................................... اســـــــت . *   یعقوب لیث مؤسس سلسلۀ صفاریان با پشتیبانی مردم سیستان و به خصوص گروه .................................. به قدرت رسید .	5/1
3	صحیح یا غلط بودن هر کدام از جملات زیر را مشخص کنید : *   در شرکـت هـای تـعـاونی هر کـس با تـوجـه به مـیـزان سـرمـایۀ خـود حق یـک یا چـند رأی دارد .              صحیح                   غلط *  پرخاشگری مشکلاتی را در یادگیری و تحصیل به وجود می آورد و زمینۀ آسیب های اجتماعی فراهم می کنـد .               صحیح                    غلط *   آگهی های بازرگانی همۀ واقعیت را در مورد یک کالا بیان می کنـد و روی مـشتریان اثر می گـذارد .              صحیح                   غلط	5/1
4	به سؤالات زیر پاسخ کوتاه و مناسب دهید : *  چـرا امـام عـلـی (ع) در مـورد جانشـیـنـی پـس از پیـامبـر(ص) سکـــوت کرد ؟ *  کدام خاندان بزرگ ایرانی در زمان هارون الرشید عهده دار مقام وزارت بودند ؟ *   مـشـهـورتــریـن فـرمــانــروای حـکـومــت آل بــویــه چـــه کــســی بـــود ؟	5/1
5	رابطه بین گزینه ها را پیدا کرده و با خطی به یکدیگر متّصل کنید :                                             اموال و دارایی هایی که وقف می شوند .                                                                  تعـاون                                         همکاری و یاری رساندن به یکدیگررا گویند  .                                                        انـفـاق                                         بخشش مال، علم، زمان عمر برای کسانی که نیازمند هستند .                                  موقوفات                                                                                                                                                                        همـدلی	5/1
ردیف	ســــــــــــــؤالات	بارم
6	رئیس جمهور چه وظایف و مسؤلیت هایی بر عهده دارد ؟ (3 مورد)	5/1
7	علل گرایش افراد به مواد مخدر کدام اند ؟ (2 مورد)	1
8	دعاوی کیفری را با دعاوی حقوقی مقایسه کنید :	1
9	اثرات منفی رسانه های ارتباط جمعی را بیان کنید : (2 مورد)	1
10	چه حوادثی زمینه ساز مهاجرت رسول خدا از مکه به مدینه شد ؟	5/1
11	پیامبر خدا (ص) به چه دلیل مجبور به نبرد با یهودیان مدینه شد ؟	1
12	مهمترین ویژگی ها و دستاورد های حکومت امام علی (ع) را بنویسید : (3مورد)	5/1
13	مقایسه کنید :  امویان و عباسیان در برخورد با ایرانیان چگونه رفتار  می کردند ؟	5/1
14	چه عواملی باعث شکست ایرانیان از اعراب مسلمان شد ؟ (2 مورد)	1
15	چرا خلفای عباسی دشمن علویان طبرستان و آل بویه بودند ؟     موفق باشید                                                                                                                                                                                                                                طراح سؤالات :                                                                                                                                                                                          ترابی	5/1
جمع نمره		20

 

 

نمونه سوالات نوبت اول مطالعات

نام: تاریخ امتحان: نام دبیر:
نام خانوادگی: موضوع امتحان:
مشخص نمایید. (×) 1 پاسخ صحیح را با علامت
1-1 : مهم ترین حق انسان ها کدام است؟
الف) حق داشتن آزادي ب) حق داشتن لباس، غذا و مسکن
ج) حق حیات یا زندگی د) حق تشکیل خانواده
2-1 : براي تهیهي نقشه هاي جغرافیایی از کدام یک از عکس هاي زیر استفاده می شود؟
الف) عکس هاي هوایی ب) عکس هاي معمولی
ج) عکس هاي ماهواره اي د) عکس هاي معمولی و هوایی
3-1 : مهم ترین عناصر آب و هوا کدامند؟
الف) ارتفاع و دما ب) دما و بارش
ج) دما و رطوبت د) بارش و ارتفاع
1.5
2 جاهاي خالی را با کلمات مناسب کامل کنید.
1-2 : شهرنشینان باید هر ساله مبلغی به عنوان ...................................... به شهرداري بپردازند.
2-2 : در کشور ما، مؤسسات مختلفی براي بیمه به وجود آمده است که همۀ آنها زیر نظر ............................................... فعالیت می کنند.
3-2 : تولید محصول به منظور رفع …………………………………… انسان صورت می گیرد.
1.5
3 رابطه ي بین گزینه ها را پیدا کرده و با خطی به یکدیگر وصل کنید. 2
4 به طورکلی قانون و مقررات به دو دلیل بوجود آمده است:
الف:
ب:
1
5 شوراي نگهبان دو وظیفۀ مهم بر عهده دارد:
الف:
ب:
1
ناحیه معتدل و مرطوب خزري
ناحیه معتدل و نیمه خشک کوهستانی
ناحیه گرم و خشک داخلی
ناحیه گرم و شرجی سواحل جنوب
مرطوب ترین ناحیه ي آب و هوایی ایران
داراي زمستان هاي سرد و تابستا نهاي معتدل است
اختلاف دماي شب و روز زیاد است
به دلیل وجود دریا و تبخیر آب هاي آن نم هوا زیاد است
است،
آب ھای آن نم ھوا زیاد است،
6 یک مورد از حقوق خود در هر کدام از موارد زیر را بنویسید.
در خانه و خانواده:
در مدرسه:
در محیط زندگی و کشور:
1.5
7 اسم من فاطمه است. من دانش آموز سال اول راهنمایی هستم. من مانند همۀ فرزندان ایران نسبت به سایر اعضاي جامعه مسئول
هستم. دو مورد از مسئولیت هاي من نسبت به سایر اعضاي جامعه را بنویسید.
الف:
ب:
1
8 براي هر کدام از موارد زیر یک مثال بنویسید.
گاهی مقررات به صورت دستور هاي مذهبی و اخلاقی است؛ براي مثال:
گاهی گروه هاي اجتماعی به صورت توافق یا عادت و رسم از مقرراتی پیروي می کنند؛ براي مثال:
به خود می گیرد؛ براي مثال: « قانون » هرگاه مقررات به وسیلۀ یک نهاد داراي صلاحیت مثل مجلستصویب شود، نام
1.5
9 علامت زیر چه نام دارد و چه پیامی را به شما انتقال می دهد.
نام علامت:
پیام:
1
10 به طور کلی همۀ عوامل لازم براي تولید را می توانیم به سه دسته طبقه بندي کنیم:
................................................... -3 .................................................... -2 ............................................... -1
کدام عامل مهم تر است؟ دلیل انتخاب خود را بنویسید.
1
11 چرا دامنه هاي شمالی رشته کوه البرز پوشیده از جنگلهاي انبوه است؛ اما، دامنه هاي جنوبی البرز پوششگیاهی کمتري دارند؟ 1
12 دو مورد از مهم ترین خدمات شهرداري را بنویسید.
-1
-2
1
13 اگر شما بخواهید از شهر نورآباد به شهر خرم آباد بروید، چه مسافتی(کیلومتر) را باید طی کنید؟ 1
14 متن زیر را بخوانید و براساس آن دو مورد از ویژگی هاي طبیعی و دو از ویژگی هاي انسانی استان لرستان را در جدول بنویسید.
استان لرستان در غرب ایران واقع شده است. مرکز استان لرستان شهر خرم آباد می باشد. جمعیت استان لرستان در سال 1390
برابر 1754243 نفر می باشد. ساکنان استان لرستان به زبان هاي لري و لکی صحبت می کنند. محصولات عمدة کشاورزي استان
لرستان، گندم، جو و نخود می باشد. میزان بارندگی در این استان نسبتاً مناسب و در نواحی کوهستانی زمستانهاي سرد و پربرف و
تابستانهاي ملایم و مرطوب وجود دارد. بلندترین قله آن اشترانکوه با ارتفاع 4080 متر از سطح دریا در میان رشته کوه زاگرس قرار
دارد. هواي استان لرستان، به دلیل وجود رودخانه ها و کوه هاي زیاد، معتدل و داراي فصول منظمی می باشد.
ویژگی طبیعی ویژگی انسانی
-1
-2
-1
-2
1
15 با توجه به نمودار زیر دماي هوا در اسفند ماه و میزان بارش در دي ماه را مشخص کنید.
دماي هوا در اسفندماه: .................................... بارش در دي ماه: ..............................................
1
کیلومتر
16 مهم ترین عاملی که موجب شده است برخی از گونه ها براي همیشه از بین بروند یا برخی از گونه ها در معرض خطر قرار بگیرند،
چیست؟
1
17 بعضی از اقلیم شناسان معتقدند به طورکلی ایران را می توان به چهار ناحیۀ آب و هوایی تقسیم نمود. نام این چهار ناحیه را روي نقشه
و در جاي مناسب خود بنویسید.
1
سربلند و پیروز باشید. 20

روش های استفاده از نقشه . نویسنده مصطفی نوروزی

                                       بسم الله الرحمن الرحيم  

 

 

چگونه از يك نقشه استفاده كنيم ؟                 

                                          N              

 

                 مؤلف : مصطفي نوروزي

 

                      به نام  يكتاي بي همتا

مديريت آموزش وپرورش شهرستان دلفان

كار شناسي تكنولوژي آموزشي

نام كتاب : چگونه از نقشه استفاده كنيم

مؤلف : مصطفي نوروزي

صفحه آرايي :

طراح جلد :

ناشر    : كارشناسي تكنولوژي آموزشي

تلفن   [phone]   صندوق پستي :

چاپخانه :

 

سال انتشار ونوبت چاپ : چاپ اول ديماه 1391

 

 

حق چاپ محفوظ است .

 

 

 

 

فهرست

فصل اول

مقدمه      

اهداف كلي و اهداف رفتاري 

چند تعريف از علم جغرافيا          

معرفي برخي جغرافي دانان بزرگ

آشناي با شاخه هاي جغرافيا

تعاريف نقشه

نقشه خواني

تاريخچه علم نقشه  

قدمت نقشه در برخي از سرزمين ها مانند( مصر- يونان- چين – و مشرق زمين )

فصل دوم 

اهميت  نقشه 

انواع نقشه ها 

انواع  نقشه ها از نظر موضوع   

انواع نقشه ها از نظر مقياس    

چگونه از يك نقشه استفاده كنيم راهنمايي نقشه

مقياس نقشه واحد هاي اندازه گيري

كاربرد مقياس كسري در محاسبه سوخت 

انواع مقياس و نكاتي درباره مقياس

اهميت و كاربرد مقياس و حل چند مسئله  

ارزشيابي پاياني

 

                                        

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

سخني با خوانندگان و دآنش آموزان عزيز  :

 

كتابي كه در اختيار داريد ((كتاب چگونه از نقشه استفاده كنيم )) كتابي است ، كه به موضوعات درس دوم جغرافيا سال سوم دوره راهنمايي تحصيلي و به طور اخص به مبحث نقشه خواني و مقياس نقشه تاكيد دارد  و حاصل   كار اينجانب ،و مشورت با تني چند از همكاران ارجمند در مقطع تحصيلي راهنمايي  مي باشد. كه با هدف كمك به  درك بهتر مباحث فوق و تحقق اهداف رفتاري مورد انتظار مي باشد.

 آنچه سبب نگارش اين نوشته شد ، ضعف اكثر دآنش آموزان در تجزيه وتحليل و درك مباحثي مانند استفاده درست از نقشه و حل مسائل مربوط به مقياس نقشه بود . زيرا دراكثر ارزشيابي هاي به عمل آمده ، بيش از 60 درصد دآنش آموزان در پايه سوم راهنمايي قادر به استفاده صحيح از نقشه نبوده و همچنين درحل سوالات ومسئله هاي مقياس نقشه قادر به پاسخ دهي مناسب نبودند.

 اين مهم سبب شد بنده بعنوان دبير جغرافيا، كتابي ساده و كم حجم  و گويايي كه ، بتواند راه حل هاي مناسبي در اختيار دآنش آموزان عزيز وسايرافراد علاقمند قرار دهد تهيه نمايم .

اين كتاب با هدف يادگيري بهتر مطالب درسي تنظيم گرديده واز ديگر ويژگي هاي اين كتاب ، سادگي مطالب ارائه شده و تمرينات انتخاب شده كه با توجه به ميزان توانايي درك و فهم دانش آموزان پايه سوم دوره راهنمايي تحصيلي تهيه شده است .  

شاخصه ي مهم اين نوشته  توجه به مباحثي ازكتاب جغرافيا است كه داراي جنبه كاربردي مي باشد. و دانش آموز را با كاربردهاي از جغرافيا در زندگي آشنا مي سازد. از جمله مزايايي ديگر اين كتاب ، توجه به حيطه هاي آموزشي است . در اين نوشته:  به دانش ، درك وفهم ، شناخت ، تجزيه وتحليل و مقايسه توجه گرديده ، تا فراگيران از جنبه هاي متفاوت مورد ارزشيابي قرار گيرند.

اميد است كه اين نوشته بتواند به اهداف مورد نظر دست يابد . با ين حال، اين مجموعه نيز مانند هر كتاب ديگري، خالي از نواقص احتمالي نخواهد بود. مؤلف اين كتاب سپاسگزار كساني خواهد بود كه اشكالات احتمالي را نمايان و سهم خود را در تقويت بيش از بيش برنامه هاي آموزشي جغرافيا ادا كنند.  

                                                                                                   

                                                                                                         مؤلف

                        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  مقدمه ______________________________________

 

جغرافيا علمي است كه مارا با محيطي كه در آن زندگي مي كنيم آشنا مي كند. و برخي از جغرافيدانان مانند ويدال دولاپلاش جغرافيا را علم بررسي روابط متقابل بين انسان و محيط  تعريف مي كنند. از آنجا كه دانش جغرافيا همواره با مكان و زمين در ارتباط است و زبان كلامي ؛ توانامي لازم براي بيان مفاهيم مربوط به ويژگي هاي مكاني و فضايي را ندارد؛ بنابراين جغرافي دانان با در نظر گرفتن مشكلات كلام- زبان در تصوير مكان و فضا از ابتدا به نقشه سازي پرداختند. به اين ترتيب نقشه به عنوان ابزار نمايش نمادين فضا وارد حيطه جغرافيا گرديد.

نقشه را مي توان زبان گويا ؛ كم حجم وبا قابليت شناخت و تحليل بالا در جغرافيا شناخت . به عبارت ساده تر نقشه زبان گوياي جغرافيا است .

نقشه يكي از اساسي ترين وسايل و ابزار يادگيري در جغرافيا مي باشد . و اهميت اين موضوع به حدي است كه برخي جغرافي دانان نقشه را يكي از اساسي ترين وسايل و ابزار يادگيري در جغرافيا مي دانند. و اهميت اين موضوع به حدي است كه برخي جغرافي دانان ؛ جغرافيا را علم نقشه مي دانند و مي گويند  چغرافيا علم نقشه است .

جغرافيا همواره با نقشه سر و كار داشته و امروزه نيز با پيشرفت ابزار هاي جغرافيايي هنوز جايگاه خود را حفظ كرده است .

نقش حساس و مهمي كه نقشه و عكس هاي هوايي در كليه امور عمراني و آباداني كشور به عهده دارد ؛ بي گمان بر كسي پوشيده نيست و همگان به خوبي آگاهند كه مهندسان نقشه بردار پيشگامان برنامه هاي عمراني كشور محسوب مي شوند .

آشنايي به زبان نقشه و به اصطلاح نقشه خواني آن چنان مهم است كه كيفيت نقشه را در مقايسه با آگاهي استفاده كنند در درجه دوم قرار مي دهند و به زبان ساده تر بهترين و دقيق ترين نقشه ها در مقايسه با  ناآگاهي و نا آشنايي استفاده كننده ، كاغذ باطله ايي بيش به شمار نمي آيد . و اين اهميت آشنايي با نقشه و روش هاي كه بتوانيم از يك نقشه چگونه اطلاع مورد نظر را به دست آوريم بر ما آشكار مي سازد .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

هدف كلي : آشنايي با دانش جغرافيا، روش هاي استفاده صحيح از نقشه ، مقياس نقشه، كاربرد مقياس  و روش هاي محاسبه آن .

 

 هدف هاي رفتاري : از فراگيران انتظار مي رود در پايان اين كتاب:

1- تعريفي قابل قبولي از علم جغرافيا ارئه دهند.

1- نام چند تن از جغرافي دانان بزرگ را بدانند.

1- نقشه را تعريف كنند.

2- اهعميت نقشه را بيان كنند .

2- روش هاي استفاده از نقشه را به شكل كاربردي بدانند.

3- روش هاي منطبق كردن نقشه را بدانند .

4- انواع نقشه را از نظر موضوع بيان كنند

5- انواع نقشه را  از نظر مقياس نام ببرند.

6- نقشه هاي كوچك مقياس و بزرگ مقياس را از يكديگر تشخيص دهند.

7-  مقياس نقشه را تعريف كنند.

8- انواع مقياس را نام ببرند.

9- اهميت مقياس نقشه  را بيان كنند.

10- واحد هاي اندازه گيري را بيان كنند.

11- روش تبديل واحدهاي بزرگ به كوچك و بر عكس را بدانند.

12- فرمول مقياس را بنويسند.

13- كاربرد مقياس درنقشه خواني  را بيان كنند .

14- كاربرد مقياس در محاسبه سوخت را بدانند  .

15- با استفاده از مباحث ارائه شده ، روش هاي مناسب پاسخ دهي به سوالات مقياس را بيان كنند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول :

تعاريف علم جغرافيا :

جغرافيا يا جغرافي در حقيقت مطالعه روابط متشكل انساني و محيط زندگي آنهاست. به بيان ديگر جغرافيا دانشي است ؛ كه درباره سطح زمين و پديده هاي  طبيعي ؛ آب وهوا ؛ رستني ها ؛ خاك ؛ فراورده ها ومانند آن و پراكندگي آن ها بر روي زمين و روابط آن ها با انسان گفتگو مي كند . هر يك از موارد مورد بررسي اين دانش رشته اي را پديد مي آورد مانند : ‍‍ژِئو مور- فولوژي ؛ زمين شناسي ؛ هواشناسي ؛ مردم شناسي و مانند اين ها .

واژه جغرافيا  عربي شده ژِِئوگرافيا است كه معني واژه به واژه آن ،  گيتي نگاري  است.

جغرافيا مطالعه زمين واراضي ؛ سيما ؛جمعيت و پديده هايش است.

شكل 1 نمايش كره زمين

نخستين شخصي كه از واژه (( جغرافيا )) ا؛ستفاده كرد؛  اراتوستن بود. هر چند از علم جغرافيا تعاريف گوناگون ي ارايه شده است ؛ و هر كدام از جغرافي دانان و صاحب نظران علوم جغرافيايي بر اساس رشته تخصصي خود تعريفي از اين علم را بيان نموده اند . اما شايد بتوان گفت كه تعريفي واحد كه بتوان تمام جنبه هاي و شاخه هاي جغرافيا را در بر گيرد تاحدودي كار سختي باشد . زيرا به نقل از استاد ارجمند جغرافيا پروفسور حسن گنجي در پاسخ به پرسش مرحوم دكتر حسين شكوئي در خصوص تعريف علم جغرافيا ؛ مي گويند از من خواسته ايد كه جغرافيا را تعريف كنم و مرا با مشكلي كه هر جغرافي دان با آن روبه رو ست مواجه فرموده ايد ، به طوري كه مي دانيد مكتب هاي مختلف تعاريفي متفاوتي از اين علم پيشنهاد كرده اند . به نظر من با توجه با به جميع آن تعاريف مي توان جغرافيا را بدين صورت تعريف كرد : جغرافيا آن قسمت از دانش بشري است كه از مشخصا "مناطق و نواحي مختلف زمين و پراكندگي پديده هاي گوناگون سطح زمين اعم از طبيعي و انساني و با لاخره از روابط انسان و محيط كه خود باعث به وجود آمدن پديده هاي انساني است و از روابط متقابل پديده هاي فوق بحث مي كند . هم چنان كه از تعريف دكتر حسن گنجي پيداست جغرافيا علمي است كه به بررسي مناطق ونواحي مختلف و پراكندگي پديده هاي سطح زمين و روابط متقابل بين پديده هاي انساني و طبيعي مي پردازد . گريفيت تيلر مي گويد: جغرافيا علم پراكندگي است .

 

معرفي برخي جغرافي دانان و دليل شهرت آنها :

اراتوستن : محاسبه حجم زمين

بطلميوس : دانش يوناني و رومي را در جغرافيا در آميخت.

الكساندر فون همبلت : پدر جغرافيايي نوين.

پل ويدال دولابلاش : بنيان گذار مدرسه ي  فرانسه اي جغرافيا ، و نويسنده كتاب اصول جغرافياي انساني.

والتر كريستالر : دانشمند جغرافياي انساني و پديد آورنده نظريه مكان مركزي.

موريس ديويس : پدر جغرافياي آمريكا و گسترنده چرخه فرسايش.

يعقوبي : نويسنده كتاب البلدان.

ابن خرداذبه : نويسنده المسالك و الممالك .

محمد بن احمد مقدسي : نويسنده احسن التقاسيم في معرفـت الاقاليم

 

آشنايي با برخي از شاخه هاي جغرافيا :

             

 جغرافيا به عنوان (( پلي ميان انسان و علوم فيزيكي )) به دو شاخه اصلي جغرافياي انساني و جغرافياي طبيعي تقسيم شده است .

 اولي تا حد ريادي بر معماري و چگونگي ايجاد فضا متمركز است ،كه با انسان مشاهده و مديريت مي شود. و دومي به بررسي محيط زيست طبيعي و چگونگي به وجود آمدن و تداخل آب وهوا؛ پوشش گياهي ؛ خاك ؛ آب و زمين شناسي  مي پردازد. جغرافياي طبيعي روي جغرافيا از نگاه علوم زمين تاكيد دارد و هدفش درك فيزيكي سنگ كره ؛ آب كره ؛ هوا كره ؛ خاك كره و الگو هاي جهاني گيا گان و زيا گان (زيست كره ) است. از جمله رشته هاي جغرافيا طبيعي  مي توان آب وهواشناسي ( اقليم شناسي ) ژِئومورفولوژي (زمين ريخت شناسي )  خاك شناسي و ... را نام برد. و در جغرافياي انساني شاخه هاي مانند: جغرافيايي شهري و روستايي ؛ جغرافيايي اقتصادي و سياسي و غيره را نا برد. از جمله رشته هاي كه با توجه به اهميت و نياز امروزي به آن ها جديدآ وارد حيطه جغرافيا گرديدند؛ كه به علت كارآمد بودنشان بسيار در عصر حاضر مفيد هستند مي توان  سنجش از دور( دوركاوي ) و سيستم اطلاعات جغرافيايي (Gis) را نام برد.

 

تعاريف نقشه :

طبق تعريف كتاب جغرافياي پايه سوم راهنمايي در درس اول ؛ نفشه عبارت است از تصويري از سطح زمين كه به نسبت مورد نياز كوچك شده است .

در زير جهت آشنايي بيشتر دانش آموزان و خوانندگان،  تعاريف ديگري از نقشه را ارايه مي دهيم .

در لغت نامه دهخدا ذيل كلمه نقشه آمده است : صفحه كاغذي كه در روي آن شكل و صورت چيزي را رسم كرده ، مي نمايانند. طرح و تصويري كه به مقياس بسيار كوچكتر از محله ،يا راه يا شهر يا مملكت يا قاره يا كره زمين بر كاغذ رسم مي كنند . تا به دلالت آن موقعيت طبيعي ، اقتصادي و سياسي و ديگر مشخصات آن در زمين را به ديگران بشناساند .

در فرهنك بزرگ سخن : نقشه را چنين تعريف مي كند : نقشه ، نموداري از يك ناحيه از زمين يا آسمان كه معمولا" روي سطح صاف ترسيم شود.

 به لحاظ لغوي نقشه واژه اي عربي به معني يك نقش از هر چيز است . از اين رو نقشه جغرافيايي ، نمايش سطح زمين يا قسمتي از آن برروي يك سطح هموار خواهد بود .

.

نقشه خواني عبارت است :  استفاده از نقشه به منظور پي بردن به وي‍ژگي هاي سطح زمين كه در آن منعكس شده است . علوم نقشه برداري شاخه اي از جغرافيا  است كه پس از انقلاب كمي ( استفاده از روش هاي آماري در جغرافيا )  در اواسط دهه 1330خورشيدي پديد آمده است.

نشه نگاري نمايش سطح زمين با استفاده از نمادهاي انتزاعي است . اگر چه زير رشته هاي ديگر جغرافيا براي ارايه تجزيه وتحليل ها يشان به نقشه ها تكيه مي كنند؛ ولي ساخت واقعي نقشه ها به اندازه كافي مجرد هست كه بتوان آن را جداگانه در نظر گرفت.

 

 

شكل 2  نقشه ايران

نقشه ، تصوير قائم عوارض زمين است بر روي صفحه ايي افقي كه ديده هاي سطح زمين به طور يكسان در آن كوچك شده است .

به عبارت ديگر نقشه وسيله ايي است كه عوارض مرئي و نامرئي سطح زمين را نمايش مي دهد .منظور از عوارض مرئي پستي و بلندي ها ؛ شهر ها ؛ جاده ها ؛ و نظاير آن ها است و منظور از عوارض نامرئي آن قسمت از اطلاعات است كه به طور عيني بر روي زمين قابل مشاهده نيستند مثل منحني ميزان و اسامي مناطق .

 چند نكته در اين تعريف وجود دارد كه آن را از ساير مداركي كه شبيه نقشه -اند جدا مي سازد . يك نوع تصوير است كه به آن اشاره شد و ديگري يكسان بودن نسبت كوچك شدن عوارض ؛  و بالاخره دقت رياضي و هندسي آن مي باشد .

در اينجا تعريف ديگري از نقشه آورده مي شود . نقشه نمايش تمام عوارض و پديده ها يا قسمتي از سطح زمين است كه با مقياس معيني به نام مبنا به روش هاي مختلف تصوير شده و سپس بر روي كاغذ نمايش داده مي شود و به كمك يك سري علايم قرار دادي خاص  مشخص مي گردد .

و به عبارت ديگر نقشه ، نمايش ساده شده ؛ كوچك شده ؛ بوسيله علايم قرار دادي مشخص شده  قسمتي از سطح زمين بر روي كاغذ است .

نمايش ترسيمي پديده ها و عوارض سطح زمين بر روي موادي مانند كاغذ ؛ پلاستيك ؛ مقوا ؛ پارچه و امثال آن را كه به نسبت معيني كوچك شده باشد را نقشه مي گويند . 

 

تاريخچه علم نقشه :

از پيدايش اولين نقشه ها اطلاعات دقيقي در دسترس نيست . شايد اولين نقشه ها توسط انسان هاي نخستين بر روي ديوارهاي غارمحل سكونت شان ، ترسيم شده باشد تا از آن طريق محل زندگي خود را توصيف كرده باشند .

و بعد ها بر روي پوست حيوان ، و سپس بر روي لوح هاي گلي چنين تصاويري كامل تر شده باشند .

احتمالا" لوح گلي كشف شده از حدود 5 هزار سال قبل ، ممكن است قديمي ترين نقشه باشد .

 اگر چه برخي نيز نقشه هاي اطراف دره رود نيل كه حدود املاك شخصي را نشان مي دادند ، را قديمي ترين نقشه مي دانند .

بر اساس همين نظر ، بطلميوس كه مقارن قرن اول و دوم مي زيسته ، تمامي نوشته هاي قديمي باقي مانده درباره ي زمين را جمع آوري كرد و از مجموع آنها مطالبي نوشت كه مي توان آن را اساس و پايه علم كارتوگرافي ( نقشه كشي ) دانست .

وي شرح داده است كه چگونه مي توان شكل زمين را به طور مسطح روي كاغذ نمايش داد. به گونه ايي كه تغيير حالت و شكل آن به حداقل برسد .

 

قدمت نقشه در مصر :

قسمتي از نقشه ايي كه بر روي لوح گلي به دست آمده است نشان گر آن است كه مصري ها در رديف اولين اقوامي بوده اند كه مشاهدات خود را در سطح زمين پس از اندازه گيري مستقيم به صورت نقشه معرفي كرده اند .

نقشه كانسار طلايي(( جبل البا)) در حدود 2000 سال قبل از ميلاد تهيه شده كه در حال حاضر در كشور مصر موجود است . اين گونه نقشه ها اغلب براي تعيين حدود اراضي كشاورزي ساحل نيل تهيه شده اند .

گويا رامسس دوم در سال هاي    (1332-1300 ) قبل از ميلاد روش مساحي را پايه گذاري كرده است .

 

 

قدمت نقشه در يونان :

قابل توجه اين كه نقشه همانا منتسب به هومر ؛ كه در قرن نهم قبل از ميلاد ترسيم شده است امروزه موجود مي باشد . آن چه مورد توجه است ؛ اين  كه نقشه كشي رياضي و علمي در يونان شكل گرفت و پايه نقشه برداري طرح ريزي گرديد ؛ به طوري كه تا دوران اسلامي كار قابل توجهي از ديگران مشاهده نشده است اغلب تهيه نقشه مبتني بر شيوه يوناني ها بوده است . 

 

قدمت نقشه در چين :

حاكمان چين ؛ خود را موظف مي دانستند كه مشخصات جغرافيايي سرزمين خود را بر روي نقشه داشته باشند . قديمي ترين نقشه ايي كه در دست است مربوط به سال 277 قبل از ميلاد مي باشد .                                              

پاي هيسو بنيان گذار نقشه در كشور چين است .

 

قدمت نقشه در مشرق زمين :

در اين ميان علوم جغرافيايي و كارتوگرافي ( دانش تهيه نقشه ) يه لحاظ نياز به جمع آوري اطلاعات از سرزمين هاي اطراف و آگاهي از مسائل نظامي منطقه اهميت خاصي داشته تا ضمن بيان عوارض طبيعي و وضعيت راه ها و بنادر و ... نقشه هايي تهيه نمايند و به مجموعه اطلاعات كسب شده ضميمه مي ساختند و اين چنين مجموعه هايي را ( مسالك الممالك ) مي ناميدند .

سپس به ايجاد مدارس جغرافيايي مي پرداختند و در آن علوم جغرافيايي را تدريس نموده اند .

علوم جغرافيايي در قرن سوم هجري با دانشمنداني چون يعقوبي نويسنده كتاب البلدان شروع شد .

 

 

 

اهميت نقشه :

 نقشه وسيله اي است كه اگر به طور صحيح مورد بهره برداري قرار گيرد مي تواند اطلاعات علمي سود مندي را در اختيار استفاده كننده قرار دهد .

و اين مهم وقتي حاصل مي شود كه استفاده كنندگان از نقشه با روش هاي استفاده از نقشه آگاهي و شناخت كافي را داشته باشند .

با استفاده از نقشه در مسائلي مثل هزينه ها ؛ وقت و همچنين انرژي، صرفه جويي مي شود.

نقشه زبان گويا ؛ و  ساده براي استفاده افراد غير حرفه ايي مي باشد .

هدف از تهيه نقشه اين است؛ كه هزينه ها را كاهش داده و باعث صرفه جويي در زمان مي شود.

نقشه در رشته هاي مختلف مي تواند داراي كاربرد هاي متفاوتي باشد .

اولين قدم براي تهيه نقشه داشتن يك ايده مناسب است سپس توسط افراد ماهر طراحي مي شود . معمولا" بعد از طراحي نفشه يك ماكت از آن تهيه مي شود هدف از ساخت ماكت اين است  كه افراد غير حرفه اي هم ايده طراح نقشه را واضح مشاهده نمايند.  

دوم اين كه طراح نقشه مي تواند به عيب و نقص احتمالي كار خود آگاه  شود . و قبل از ساخت نقشه اشكالات احتمالي كار خود را بر طرف كند.

 

 

 

انواع نقشه ها :

نقشه ها داراي انواع مختلفي هستند و بر اساس مشخصات ، اطلاعات و كاربرد آنها قابل دسته بندي خواهند بود .

ساده ترين شكل دسته بندي نقشه شامل:  نقشه هاي توپوگرافي ( ارتفاعات ) ، موضوعي،راهنماي شهر ، ...

اما مي توان اين طبقه بندي را به شكل كامل تري ارائه نمود . مثلا" طبقه بندي بر مبناي موضوع ، هدف ، مقياس،محتوا،زمينه، كاربري و ...

بر اساس محتواي اطلاعات د رون نقشه ها مي توان نقشه ها را به دو گروه عمده تقسيم نمود .

1- نقشه هاي عمومي شامل : نقشه هاي جهان نما ، قاره اي، منطقه اي، كشوري، استاني، و ...

2- نقشه هاي ويژه شامل : نقشه هاي ناوبري هوايي ، جهانگردي، ثبت املاك (كاداستر) نقشه هاي طرح جامع و ...  

در جغرافي اب نمايش دادن هر موضوعي نقشه ي خاصي تهيه مي كنند  . مثلا" ناهمواري ها ؛ ميزان بارندگي در يك منطقه ؛ راه هاي يك كشور ؛ پراكندگي  جمعيت شهر ها و روستا ها ؛ با نقشه هاي متفاوت نمايش داده مي شود .

به عنوان نمونه براي تهيه نقشه ناهمواري ها مثلا"  نقشه ي يك كوهستان  با استفاده از منحني هاي هم ارتفاع ؛ نقشه ي توپوگرافي ‌( نقشه ايي كه براي ارتفاعات استفاده مي شود )  تهيه مي شود .

به مجموعه ايي از نقشه ها كه در يك كتاب جمع آوري شده باشند  (( اطلس )) مي گويند .

اطلس در آموزش حغرافيا ارزش زيادي دارد .     اطلس آور

 

شكل 3                                    

 

 

انواع نقشه از نظرموضوع:

الف- نقشه طبيعي  مانند: نقشه يك كوه  يا نقشه يك رودخانه و ...

ب- نقشه  سياسي  مانند : مرز يك استان با استان همجوار يا مرز يك كشور با كشور ديگر و ...

ج – نقشه  زمين شناسي : مانند نقشه تعين حدود يك گسل و ....

د- نقشه  پراكندگي جمعيت : براي مشخص كردن نواحي پر جمعيت و كم جمعيت

ر – نقشه آب وهوا :  مانند : نقشه هاي پيش بيني وضعيت هوا و ...

ه – نقشه عمراني :  مانند  : پلان ها (نقشه هاي ساختماني ) و ...

ز-  نقشه جهانگردي : مانند : نقشه مكان هاي باستاني و مذهبي و ...

و – نقشه نظامي   :  مانند : طراحي يك عمليات و ...  

 

 

 

 

 

 

 

انواع نقشه ها از نظر مقياس :

در جغرافيا نقشه ها از نظر مقياس به طور كلي به چهار دسته تقسيم مي شوند.

1- 

 

 

 

 

در نقشه هاي مختلف مقياس را به شكل هاي مختلف نمايش مي دهند .

 مقياس ممكن است كه لفظي يا بياني باشد . در چنين نقشه هايي در كنار هر نقشه به صورت يك جمله كامل نسبت مقياس را مي نويسند . مثلا": در اين نقشه هر سانتي متر برابر ابا  10000 متر است .

 

 

شكل 4  تقسيمات سياسي استان لرستان

هرسانتي متر روي نقشه  برابر 10000 متر روي زمين است.

با اندكي دقت در مقياس هاي سه گانه فوق متوجه مي شويم كه تمام نقشه هاي كه در رشته هاي مختلف تهيه مي شوند؛ را مي توان در يك از مقياس هاي مطرح شده در بالا تهيه نمود . از نقشه يك  ابزار كوچك مثل يك پيچ تا نقشه يك قاره بزرگ مانند آسيا را مي توان در مقياس هاي  سه گانه ذكر شده تهيه نمود .

سوال : اگر بخواهيم نقشه اي از كشور ايران تهيه كنيم از كدام يك از مقياس هاي زير مي توانيم استفاده كنيم؟

1الف)              ب)                 ج)               د)  

سوال : اگر بخواهيد نقشه يك ساختمان مسكوني  را تهيه كنيد مي توانيد از كدام مقياس استفاده كنيد؟

 

چگونه از يك نقشه استفاده كنيم :

روش  درست استفاده كردن ازيك نقشه براي كسي كه نقشه اي در اختيار دارد بسيار مهم است . استفاده از نقشه قاعده خاصي دارد كه اگر آن را بدانيم ؛ مي توانيم نقشه ها را بخوانيم . اولين شرط لازم در كسب اطلاعات مورد نياز از يك نقشه براي افراد غير حرفه اي ؛ شناخت و آگاهي از مواردي است كه در نقشه به كار رفته است . همان طور كه گفتيم نقشه زبان گوياي جغرافياست . اين نوشته بيشر بر موضاعات جغرافيايي هم چون مكان يابي از روي نقشه و مبحث مقياس نقشه تاكيد دارد .

 

 

 

 

 

 

جهات جغرافيايي :

از اصلي ترين و ابتدايي ترين مباحث نقشه خواني ، آگاهي از جهات جغرافيايي است .

چهار جهت اصلي در دوران ابتدايي آموخته ايد كه شامل : شمال  جنوب  شرق  غرب

حال مي خواهيم بر جهات اصلي جهات فرعي را نيز بشناسانيم . و از آنجايي كه قرار است نقشه ها را به زبان بين المللي بخوانيم لازم است تا با الفباي جهات جغرافيايي نبز آشنا شويم .

شمال  N   جنوب S    شرق E    غرب W   كه حروف اول كلمات North  South  East    West    

هستند . چهار جهت فرعي شامل : شمال شرقي NE   شمال غربي NW   جنوب شرقي SE   جنوب غربي       SWهشت جهت فرعي ديگر نيز وجود دارند كه بين جهات فرعي چهار گانه فوق قرار مي گيرند

N                   

NE

 

 

 

 

 

                      

                      

انواع شمال در جغرافيا :

در مطالعات جغرافيايي به خصوص در زمينه نقشه خواني سه نوع شمال مطرح است .

به عبارت ديگر 3 امتداد شمال به عنوان مبنا در نقشه خواني وجود دارد .

1- شمال جغرافيايي يا شمال حقيقي

2- شمال مغناطيسي

3- شمال شبكه

شمال حقيقي يا شمال جغرافيايي :

اگرنصف النهار هر نقطه از كره زمين را تا قطب شمال امتداد دهيم ، شمال حقيقي آن را رسم كرده ايم . معمولا" در كنار نقشه ها شمال حقيقي را با استفاده از ستاره * يا فلش     نشان مي دهند .

شمال مغناطيسي :

جهت شمالي را كه عقربه  قطب نما نشان مي دهد ، شمال مغناطيسي مي  نامند.زيرا يكي از قطب هاي ميدان مغناطيسي زمين در قسمتي از شمال كره قرار دارد . و سبب جذب عقربه قطب نما مي شود . اما اين نقطه بر نقطه قطب شمال جغرافيايي منطبق نيست .

 ودر هر سال نسبت به سال هاي ديگر متفاوت است . در واقع هميشه بين شمال حقيقي و شمال مغناطيسي مقداري انحراف وجود دارد كه آن را انحراف مغناطيسي جهت شمال مي گويند .

در مسائل دقيق جغرافيايي مي باست اندازه احراف مغناطيسي را در مطالعات پايه مد نظر داشت در حقيقت نقشه را بايد با شمال مغناطيسي آن توجيه نمود

در كنار اغلب نقشه هاي كاربردي مبنا مانند نقشه هاي توپوگرافي ارتش ، مقدار انحراف مغناطيسي براي سال  تهيه آن نقشه درج شده است . .

 قطب شمال مغناطيسي در ناحيه اي در شمال كانادا قرار دارد . و همچنان كه لشاره شد محل آن ثابت نيست و همه ساله جدول تغييرات و ميزان انحراف مغناطيسي اعلام مي شود .

به عنوان مثال در سال 1980 ميلادي قطب شمال مغناطيسي در حدود عرض جغرافيايي 77 درجه و 30 دقيقه شمالي و طول جغرافيايي 102 درجه غربي قرار داشته است . يعني جايي در شمال غربي كانادا و در جنوب جزيره كينگ كريستين .

و به طور متوسط از آن زمان  حدود 24 كيلومتر در سال به سمت قطب شمال جغرافيايي جا به جا شده است . 

چگونه جهت شمال را پيدا كنيم ؟

جستجوي  شمال جغرافيايي ، اگر چه فعاليتي ساده است ام نياز به تمرين دارد . و حداقل  يك بار بايد هر يك از راههاي يافتن شمال جغرافيايي را به تنهايي انجام داد . براي سهولت آشنايي با راههاي جستجو ؛ آنها را به دو دسته كلي تقسيم مي كنيم .

1-يافتن شمال جغرافيايي در روز

2- يافتن شمال جغرافيايي در شب

 

يافتن شمال جغرافيايي در روز :

در روز با استفاده از قطب نما به سادگي مي توان شمال مغناطيسي را يافت و با انجام اصلاحات لازم آن را به شمال جغرافيايي تبديل نمود .

براي اين منظور كافي است يك قطب نما در مقابل خود نگه داريد و متناسب با حركت عقربه آن ؛ آن قدر جابه جا شويد تا صورتتان در جهت نوك عقربه قرار گيرد در اين حالت شما رو به شمال ايستاده ايد .

معمولا " عقربه قطب نما ها يا با حروف انگليسي مشخص شده اند يا با رنگ آبي و قرمز كه رنگ قرمز قطب شمال و رنگ آبي قطي جنوب را نشان مي دهد .

_ در روز همچنين با استفاده از يك ساعت عقربه دار ؛ مي توان جهت شمال چغرافيايي را پيدا كرد . اگر طوري ساعت عقربه دار را به حالت افقي در مقابل روي خود قرار دهيد كه نوك عقربه ساعت شمار به سمتي باشد كه خورشيد قرار گرفته است ؛ خطي كه نيمساز زاويه بين عقربه ساعت شمار و عدد 12 ساعت را مي سازد ، جهت جنوب را نشان مي دهد و و امتداد آن جهت شمال را البته بايد اضافه كرد كه اين امر در روز هاي ابري كار چندان ساده اي نيست .

_ استفاده از روش هاي شاخص و جهت خورشيد قبلا" ذكر شده انمد

_  ريشه درختان به طور نا محسوس به سمت شمال جغرافيايي تمايل دارد . در نيم كره شمالي سمت شمال درختان در جنگل هاي مناطق مرطوب ، به وسيله خزه پوشيده است و يا حداقل رطوبت آن از بخش جنوبي بيشتر است .

_ محراب مساجد و قبور مسلمين نيز از راه هاي ديگر است كه مي توان بر اساس آن در طول روز جهت شمال جغرافيايي را پيدا كرد .

 

يافتن شمال جغرافيايي در شب :

در شب نيز مي توان به دو روش جهت جغرافيايي را يافت . يكي با استفاده از اهله ماه و ديگري استفاده از ستاره قطبي است .

در طول يك ماه قمري ماه اشكال متفاوتي را به نمايش مي گذارد . كافي است كه بدانيم در چندمين شب ماه قمري هستيم . در نيمه اول مكاه قمري تحدب ماه به سمت غرب است و بالعكس در نيمه دوم ماه تحدب به سمت شرق قرار مي گيرد .

در نيمه ماه كه قرص ماه كامل است جهت حركت ماه كه از مشرق به مغرب مي باشد ، راهگشاست .

البته با توجه به تاخير طلوع ماه كه هر شب 50 دقيقه نسبت به شب قبل خود دارد رويت ماه در اوايل شب به معناي نيمه اول ماه قمري خواهد بود .

ستاره قطبي نيز كه علامتي تقريبا" ثابت است جهت نماي ، شب مي باشد. چنانچه دو ستاره انتهايي دب اكبر را 5 برابر همان فاصله بين دو ستاره ، امتداد دهيم به ستاره جدي يا ستاره قطبي مي رسيم كه جهت شمال را با اندكي اختلاف نشان مي دهد .

پيدا كردن شمال به وسيله قطب نما :

نقشه محل مورد نظر را بر روي زمين قرار مي دهيم . قطب نما را طوري روي نقشه مي گذاريم كه جهت عقربه شمال قطب نما با جهت شمال نقشه يكي باشد . حال نقشه و قطب نماي را روي آن را آن قدر مي چرخانيم تا جهت عقربه قطب نما ، شمال جغرافيايي نقشه و شمال واقعي ، هر سه در يك امتداد قرار بگيرد . در اين حالت ما نقشه محلمان را توجيه كرده ايم و حالا مي توانيم مطالعه خود را با مقايسه پديده هاي قابل مشاهده در چشم انداز روبرو و همان پديده ها در روي نقشه آغاز كنيم . در مبحث توجيه نقشه روش هاي ساده تري جهت پيدا كردن شمال جغرافيايي توضيح خواهيم داد.

براي خواندن نقشه ها بايد به مواردي توجه كرد از جمله :

1- توجيه نقشه   2- راهنماي نقشه  3- مقياس نقشه  . در زير ما سعي خواهيم كرد هر يك از موارد را به طور جداگانه شرح دهيم .

1- توجيه نقشه يعني چه؟ يعني اينكه ما بايد طوري نقشه را در مقابل خود قرار دهيم كه جهت نقشه درست باشد يعني اين كه نقشه را كج يا وارونه نگيريم. و هنگام استفاده از نقشه شمال نقشه بايد با شمال يكي باشد؛ يا اصطلاحآ منطبق باشد. پس اولين گام در كسب اطلاعات از يك نقشه اين است كه ما شمال جغرافيايي خود را در هر مكان كه هستيم تشخيص دهيم

                                                              N

           

                                    

 

 

 

                 پيدا نمودن شمال جغرافيايي به وسيله خورشيد:      

زيرا اگر استفاده كننده نتواند جهت شمال خود را تشخيص دهد از كجا بداند كه جهت شمال نقشه با شمال شما يكي است .

در توجيه نقشه، اگر ما نتوانيم شمال جغرافي خود را مشخص كنيم . جهت هاي روي نقشه با جهت واقعي ما يكي نخواهد بود و ما طبق آن نقشه كه در دست داريم نمي توانيم مسير واقعي را در طبيعت پيدا نماييم . لذا جهت شناسايي شمال واقعي ما چند روش را قبلآ در مبحث جهت يابي بيان نموديم.

دوم : در جغرافيا اگر ما يك جهت جغرافيايي مثلا" شرق را به دست آوريم به راحتي مي توانيم سه جهت اصلي ديگر را پيدا كنيم . پس مهم در اين روش يك جهت جغرافيايي مثلا" شرق است . لذا اگر صبح است جهتي را خورشيد طلوع مي كند را در نظر مي گيريم طوري مي ايستيم كه دست راست ما به سمت طلوع خورشيد يا همان شرق باشد دست چپ ما غرب و روبروي شمال و پشت سر ؛ ما جنوب خواهد بود و اگر  خورشيد در زمان غروب باشد طوري مي ايستيم كه دست چپ ما به سمت خورشيد و ساير جهت ها را پيدا مي كنيم .                                                                                                                                                           

حال با پيدا كردن شمال واقعي خود، شما نقشه را دراختيار داريد كه جهت شمال آن با حرف N يا علامت

مشخص شده است . و با انطباق شمال نقشه با شمال واقعي شما در حقيقت نقشه خود را توجيه كرده ايد و الان هر نقطه روي نقشه شما مطابق خواهد بود با همان نقطه در روي زمين و شما الان مي توانيد موقعيت هاي تعيين شده روي نقشه را به راحتي در طبيعت يا در مكاني كه هستيد پيدا كنيد . زيرا الان در حقيقت غرب نقشه ايي كه شما در دست داريد با غرب واقعي منطقه يا مكاني كه قرار داريد واقعا" يكي خواهد بود.

براي پيدا كردن شمال واقعي روش هايي در طبيعت وجود دارد كه در اين مبحث نمي گنجد اما علاقمندان مي توانند با مراجعه به وبلاگ گروه علوم اجتماعي دلفان به آن روش ها دست پيدا كنند .

 

راهنماي نقشه :

در كنار هر نقشه ؛ فهرستي از علايم و رنگ ها ديده مي شود كه در آن نقشه بكار رفته اند با مراجعه به اين      

رنگ ها و علايم مي توانيم بفهيم كه هر علامت و هر رنگي چه چيزي را در روي زمين نشان مي دهد .

اغلب اين علايم در همه بي دنيا يكسان است . مثلا" براي  علامت فرودگاه از          استفاده مي كنند . يا شهر ها را با علامت       و يا         نشان مي دهند .

معمولا" شكل علايم راهنما به شكل واقعي چيزي كه مي خواهند آن را نشان بدهند بسيار نزديك است .

در بعضي نقشه ها مانند نقشه هاي طبيعي از رنگ ها در راهنماي نقشه استفاده مي كنند . براي مثال  رنگ سبز     نشان دهنده ي  سرزمين هاي پست و كم ارتفاع مانند جلگه هاست . و رنگ خاكستري      نشان دهنده ي مناطق مرتفع مثل نواحي كوهستاني  مي باشد .

 

مقياس نقشه چيست ؟

عوارض موجود در سطح زمين را نمي توان با اندازه حقيقي آنها  ، در روي صفحه كاغذ نشان داد.

بنابراين ، بايد ابعاد واقعي عوارض را به نسبت ثابت و معين كوچك كرد ، از آنجايي كه نقشه هميشه

كوچكتر از خود منطقه است ، در نتيجه لازم است كه نسبت كوچك شدن زمين در روي نقشه به صورتي

بيان شود تا بتوان اندازه هاي حقيقي عوارض روي زمين را به كمك نقشه محاسبه كرد .

اين نسبت را در كارتو گرافي مقياس مي نامند و اولين مفهومي است كه استفاده كنندگان از نقشه بايد آن را

به درستي درك كرده و از آن آگاهي داشته باشند.  

نقشه ها را در اندازه هاي مختلف تهيه مي كنند در اين قسمت سعي خواهيم كرئ چند تعريف از مقياس و انواع مقياس را بيان كنيم .

كوچك شدن نقشه نسبت به اندازه واقعي آن  روي زمين را (( مقياس نقشه )) گويند .

بر اساس تعريف ديگري از مقياس ، مقياس نقشه عبارت است از نسبت طول اندازه گيري شده روي نقشه به طول افقي مشابه بر روي زمين . يا به عبارت ديگر مقياس نقشه عبارت است از نسبت طول ab روي نقشه به طول AB افقي روي زمين .

طبق تعريف ديگر : مقياس نقشه يعني فاصله بين دو نقطه در روي نقشه نسبت به فاصله همان دو نقطه روي زمين .

مثال : اگر فاصله دو نقطه A و B روي نقشه در نقشه ايي به مقياس   يك سانتي متر باشد فاصله دو نقطه A و B روي زمين برابر با 100000 سانتي متر يا همان 1000 متر يا برابر همان با 1 كيلومتر خواهد بود .

در اينجا با توجه به اهميت و كاربرد واحد هاي اندازه گيري در حل مسائل مقياس برخي از واحد هاي رايج اندازه گيري را براي خوانندگان يادآور مي شويم.  

 

 

واحد هاي اندازه گيري :

ما همواره با دو واحد اندازه گيري سرو كار داريم:  

1- واحد هاي متريك ( عددي ) مانند: دسي متر- ميلي متر- سانتي متر- متر- كيلومتر-

2- واحد هاي انگليسي  ماندد: اينچ ، يارد ، فوت و ....

واحد هاي عددي شامل 6 قسمت مي باشند كه هر كدام از اين واحد هاي اندازه گيري يك مشخصه دارند

مثلا" حرف m در تمام كشور هايي كه واحد آنها متريك است  .

تبديل واحدهاي انگليسي به واحد متريك :

هر اينچ برابراست با 54/2 سا نتي متر

هر فوت برابر با 12 اينچ معادل با 33.48 سانتي متر

هر يارد برابر با 3 فوت  يا 36 اينچ و معادل با 91.44 سلنتي متر

ما به برخي از موارد واحد هاي اندازه گيري اشاره نموديم چون ما بيشتر با واحد هاي متريك سرو كار داريم و براي حل مسائل مقياس دانستن تبديل واحد ها به يكديگر لازم مي باشد بيشتر واحد هايي كه با مبحث ما مرتبط هستند را توضييح مي دهيم .

نكته:  براي تبديل يك واحد بزرگ به واحد كوچك تر عمل ضرب را انجام مي دهيم . مثل تبديل كيلومتر به متر .

1km=1000m     كيلو متر برابر است با 1000 متر    1

1m=100cm       متر برابر است با 100 سانتي متر  1

1cm=10mm        سانتي متر برابر است با 10 ميلي متر 1

براي تبديل واحد هاي كوچك تر به بزرگ تر عمل تقسيم را انجام مي دهيم مثلا" براي تبديل ...

1 ميلي متر برابر است با 0.1 سانتي متر                                                 

1 سانتي متر برابر است با 0.01 متر

1 متر برابر است با 0.001 كيلومتر

نكته : در قسمت مقياس نقشه با دادن مثال هايي و حل آنها از راه هاي سا ده روش هاي تبديل واحدها را به يك ديگر به شكل ساده تر ارائه  مي كنيم . 

 

كاربرد مقياس كسري :

اين كه چرا ما مقياس نقشه را به عنوان يك مبحث درسي مطاله مي كنيم ، و آيا ضرورتي دارد كه دآنش آموزان اين گونه مباحث را فرا گيرند؟ و اصلآ اين گونه مطالب كارايي در زندگي ما دارند، يا در آينده خواهند داشت؟ ممكن است سوال خيلي از فراگيران به خصوص دانش آموران عزيز باشد. ما در اين قسمت از كتاب ، سعي كرديم مواردي از كاربرد مقياس را به صورت  ساده وقابل فهم ارايه دهيم . 

ما مي خواهيم نقشه طبيعي استان لرستان را تهيه كنيم . آيا مي توانيم لرستان را به اندازه واقعي اش رسم كنيم ؛ مسلمآ جواب شما نه است .براي اين كه تهيه يك نقشه عملي و اجرايي شود؛ ما بايد اندازه هاي روي زمين را كوچك تر از شكل واقعيشان نمايش دهيم. اما براي اين كه بدانيم نقشه ما نسبت به ا ندازه  واقعي اش چقدر كوچك شده  بايد آن را به نسبت معين و مشخص كوچك نماييم . بنابراين كوچك شدن نقشه ؛ نسبت به اندازه واقعي آن روي زمين را (مقياس نقشه ) مي گويند.  براي مثال در نقشه اي كه با مقياس   تهيه شده است ، پديده ها وعوارض  روي نقشه نسبت به اندازه واقعيشان 100هزار برار كوچك شده اند يعني هر 1سانتيمتر روي نقشه نمايش دهند 100000سانتيمتر روي زمين است. و چون هر 100000سانتيمت ا كيلومتر است به عبارت ساده تر مي توانيم بگوييم هر سانت روي نقشه زير معادل يك كيلو متر بر روي زمين مي باشد.

 

     

شكل 5 نقشه لرستان

                 

سوال: در نقشه اي به مقياس  نمايش داده شده است  هر1 سانتيمتر روي نقشه چند كيلو متر روي زمين است ؟

 

 

كاربرد مقياس در محاسبه سوخت خودرو:

 

از جمله كاربردهاي ديگر  مقياس كه عامه مردم مي توانند آن را در زندگي به كار برند، اينست كه ما با استفاده از مقياس ارايه شده در يك نقشه مي توانيم فاصله واقعي  دو مكان را در روي زمين حساب كنيم . اين كاربرد بيشتر در سفرها براي مواردي مثل مسافت مبدآ تا مقصد مي تواند به ما كمك كند . ما مي توانيم با محاسبه دو مكان مورد نظر واين كه فاصله واقعي آن ه چند كيلومتر است ، مقدار بنزين مورد نياز سفر را حساب كنيم . محاسبه ما زماني دقيق خواهد بود كه ميزان مصرف سوخت خودرو خود را براي هر يك كيلومتر مسافت طي شده در اختيار داشته باشيم .

سوال : نقشه اي به مقياس  در اخيتار داريد. فاصله دو نقطه Aو B روي نقشه 10سانتي متر است. شما در نقطه A وپمپ بنزين در نقطه B قرار دارد:

الف) فاصله شما تا پمپ بنزين چند كيلومتر است ؟ 

1- 5/2 كيلومتر          2-  5/25 كيلومتر        3- 25 كيلم متر          4- 5/12 كيلومتر

روش محاسبه مسئله :  فاصله روي نقشه را در مخرج مقياس ضرب مي كنيم بدست مي آيد 2500000 سانتي متر ، حالا كافي است آن را به كيلو متر تبديل كنيم ، همان طور كه قبلآ گفتيم با تقسيم بر 100000 مي توان مستقما اين كا را انجام دهيم ،  ساده كنيم مي شود   هر عدد تقسيم بر يك مي شود خودش، بنابراين گزينه 3  صحيح مي باشد.

 

ب ) اگر مصرف سوخت خودروي  شما در هر 50 كيلومتر مسافت طي شده 5 ليتر باشد .شما با چند ليتر سوخت به مقصد مي رسيد ؟

1- 6 ليتر        2 – 5 ليتر                  3- 5/5 ليتر                 4- 5/2 ليتر

روش حل مسئله : هر 50كيلومتر مسافت 5ليتر ، چون 25كيلومتر نصف 50 است لذا مقدار مصرف سوخت را اگر نصف كنيم  به دست مي آيد 5/2 ليتر بنابراين گزينه 4 صحيح مي باشد . با تشكيل جدول نسبت تناسب اعداد را در آن قرار دهيد و درست بودن جواب را امتحان كنيد.

از ديگر موارد كاربرد مقياس نقشه در بخش هايي مانند صنعت ، مكانيك ، عمران و شهر سازي و ... مي باشد .

يك مهندس مكانيك مي خواهد يك پيچ خودكار شماره 2 بسازد ، اين چنين پيچي با حجم كوچك در مراحل طراحي سازنده را با مشكلاتي مواجه خواهد كرد. لذا در اين جا نقشه ايي از پيچ تهيه مي كند كه شكل ترسيمي يا روي نقشه از شكل و اندازه ي واقعي پيچ بزرگتر است، تا جزئيات به دقت مشخص شود وطراح بتواند كار خود را بهتر و دقيق تر انجام دهد . در چنين نقشه هايي معمولا" صورت كسر بزرگتر از مخرج آن مي باشد، مانند   كه در اين مقياس شكل ترسيمي 10 برابر از شكل واقعي بزرگتر است .

البته لازم به ذكر است كه چنين مقياس هايي در جغرافيا كه با مكان هاي بزرگ سرو كار دارد كاربردي ندارد .

 

 

 

انواع مقياس كدامند ؟

1- مقياس خطي يا ترسيمي  2- مقياس كسري يا عددي

الف-  مقياس خطي يا ترسيمي :

در زير برخي از نقشه ها مقياس را به صورت يك خط كش مدرج نشان مي دهند كه خود داراي دو بخش است . بخش پاشنه مقياس كه براي اندازه گيري هاي كمتر از 1 واحد مورد استفاده قرار مي گيرد . و بخش اصلي مقياس .

يكي از مزاياي مقياس هاي خطي نسبت به ستير مقياس ها آن است كه چنانچه به هر دليلي در سطح نقشه تغييري به وجود آيد مقياس  نيز به همراه آن تغيير خواهد كرد و نياز به تغيير و اصلاح مقياس نخواهد بود.

با توجه به مباحث مطرح شده در كتاب پايه سوم راهنمايي ، و مسئله هاي  ذكر شده ، كه بيشتر به مقياس كسري تاكيد دارد، ما هم در اين نوشته بيشتر   به مبحث مقياس كسري و روش هاي حل مسائل مرتبط با آن را  مي -پردازيم.

                              

 

                                                                                         

 نكاتي درباره مقياس كسري (عددي ):  

مقياس كسري يا عددي به شكل يك كسر نمايش داده مي شود. كه دراين كسر صورت كسر، معمولا عددد يك مي باشد. مانند :    ، ،  ،  و ...   اما مخرج كسر در مقياس هاي مختلف فرق مي كند. به كسرهاي بالا يك بار ديگر به دقت توجه كنيد .

در مقياس كسري يا عددي هرچه مخرج كسر بزرگ تر باشد، آن كسر كوچك تر است . مثلآ مقياس  ازمقياس   كوچك تر است و بر عكس . در نقشه ها با مقياس كوچك تر ، عوارض طبيعي – مانند يك درياچه – يا عوارض انساني مانند يك ساختمان ، خيلي كوچك نمايش داده مي شوند و به همين دليل نمي توان جزئيات ( مثلآ كوچه و ... ) را تشخيص داد.  براي درك بهتر وبيشتر مطلب به مثال زير دقت كنيد.

شما از يك روستا دو نقشه در مقياس هاي  و   تهيه كرديد. در نقشه اولي كه يك نقشه بزرگ مقياس است، شما روستا را نسبت به اندازه و شكل واقعي اش 100 برار كوچك تر مي بينيد ، در اين گونه نقشه ها شما قادر خواهيد بود جزئياتي، مانند خيابان و كوچه ها و...  را تشخيص دهيد، اما در نقشه هاي با اين مقياس، شما مساحت كم تري مي بينيد. اما در نقشه دوم روستا نسبت به شكل واقعي خود 100000 برار كوچك تر شده و شما نمي توانيد جزئياتي مثل كوچه ها و ... را به طور مشخص ببينيد اما در عوض شما در اين گونه نقشه ها مساحت بيشتري را مي بينيد . 

سوال : كدام  مقياس كوچك تر است ؟

1-              2-               3-            4-     

جواب :   براي تشخيص بزرگ يا كوچك بودن  يك مقياس به مخرج  كسر دقت كنيد هر چه بزرگ تر بود از نظر مقياس كوچك تر است. بنا براين گزينه 4صحيح مي باشد .

سوال : كدام يك از مقياس هاي زيرمساحت بيشتري را نمايش مي دهد ؟

1-                 2-              3-              4-   

براي حل اين گونه سوالات به مخرج كسر دقت مي كنيم ، هرچه مخرج كسرعدد  بزرگ تري باشد، مساحت بيشتري را نمايش مي دهد، پس گزينه 3 درست است .

روش تبديل مقياس به اندازه واقعي :

ما همواره در مباحثي ماندد مقياس نقشه با دو دسته سوال مواجه مي شويم . دريك سري از سوالات ، مقياس نقشه  به ما داده مي شود، فاصله روي نقشه هم مشخص مي باشد و تنها مجهول ما بدست آوردن فاصله واقعي يا همان فاصله روي زمين است. در پاره اي ديگر از سوالات  ما فاصله روي نقشه را داريم فاصله روي زمين هم داده شده ، مي خواهيم مقياس را حساب كنيم . طبق يكي از تعاريف گفتيم كه مقياس كسري برابر است با نسبت اندازه فاصله دو نقطه معين روي نقشه تقسيم بر فاصله آن دو نقطه روي زمين.

Sc=   يا فرمول مقياس

 

مثال : عرض رودي در طبيعت 100 متر است در روي نقشه با عرض 10 سا نتي متر ديده مي شود ؛ مقياس نقشه چه قدر است ؟

 براي حل  اين چنين سوالاتي اول فرمول مقياس را مي نويسيم ، اعداد را طبق فرمول جايگزين مي كنيم اگر دقت كنيد شما فقط بايد واحدهاي اندازه گيري را يكسان كنيد . چون فاصله روي نقشه 10 سانتي متر است ما بايد مخرج كسر را كه متر مي باشد به سانتيمتر تبديل كنيم . چون هر يك متر 100 سانتي متر است مخرج را در سوالاتي مانند اين سوال ضرب در 100 كنيد ،  حالا چون واحدهاي را يكي كرديد تقسيم را انجام دهيد. ( واحد هاي اندازه گيري قبلآ توضيح داده شد )

=      = = =       Sc=

سوال:  عرض درياچه اي روي زمين 200 متر است ، بر روي نقشه با عرض 20سانتي متر ديده مي شود مقياس نقشه را حساب كنيد ؟ مقيا  نقشه  مي باشد

 = مقياس نقشه

 

نكته: براي دست يابي به جواب در اين دسته از سوالات مقياسي، لازم است كه واحد هاي اندازه گيري را يكسان كنيم . و چون مخرج كسر فاصله روي زمين را به متر نمايش مي دهد ، هر عددي بود ضرب در 100كنيد تا به سانتي متر تبديل شود . با اين عمل واحد ها را يكسان كرده ، و با يك تقسيم ساده به جواب مي رسيد. دقت كنيد صورت كسر شما در مقياسي كه به دست مي آوريد هميشه عدد 1است ، پس اگردر جواب صورت كسر شما عددي غير از 1 شد، بدانيد حتما جواب شما درست نمي باشد.

در نوع ديگري از سوالات مقياس نقشه به ما داده مي شود و ما مي خواهيم اندازه و يا فاصله ي واقعي دو نقطه را روي زمين بدست آوريم .

 مثال : در نقشه ايي به مقياس  فاصله ي دو روستا 5 سانتي متر است . فاصله واقعي دو روستا بر روي زمين چند كيلو متر است ؟

براي حل مسئله ابتدا فرمول مقياس را مي نويسيم و بعد اعداد داده شده را جايگزين مي كنيم                                                                             .

=sc

براي حل سوالاتي ازين دست اول مقياس نقشه را بنويسيد بعد طبق فرمول مقياس اعداد را جايگزين كنيدو با يك طرفين ، وسطين (صورت كسر اول ضربدر مخرج كسر دوم و برعكس ) 1يا x1 در مخرج كسر تعريف نشده ، لذا در مسئله بالا بدست مي آيد 500000 اما دقت كنيد كه واحد سانتي متر است . آيا به نظر شما درست است بگوييم فاصله روستاي حسن آباد تا علي آباد 500000سانتي متر مي باشد . لذا ما بايد واحد سانتي متر را كه يك واحد كوچك است، به واحد بزرگ تري كه كاربرد عاميانه دارد، تبديل كنيم .

دقت كنيد براي تبديل واحدهاي كوچك به واحد بزرگ ، عمل تقسيم را انجام مي دهيم .                                        

ما مي توانيم به دو روش به جواب صحيح  برسيم . اول اين كه سانتي متر را به متر و سپس به كيلومتر تبديل نماييم.  

روش دوم اين  مي توانيم 500000 را بر 100000 تقسيم كنيم ، چون هر يكصد هزار سانتي متر برار با يك كيلومتر است . كيلومتر 5    

 

در هر دو روش ارائه شده ما به يك جواب مي رسيم و همواره مي توانيم براي مقياس هاي 100000و كوچك تر مستقيما" براي تبديل سانتي متر به كيلومتر عدد به دست آمده را بر 100000 تقسيم تا به كيلو متر تبديل شود .

 

مثال : در نقشه ايي به مقياس  فاصله دو شهر روي نقشه 20 سانتي متر است . فاصله واقعي اين دو شهر چند كيلومتر است ؟

 

نكته : در سوالات مربوط به مقياس مانند سوال فوق دقت كنيد، كه چون فاصله روي نقشه سانتي متر است . لذا ما هر عددي را در آن ضرب كنيم هر عددي به دست آيد سانتي متر خواهد بودو ما بايد آن را به كيلومتر تبديل كنيم. براي بذست آوردن اندازه واقعي بايد اندازه روي نقشه را در مخرج مقياس ضرب نمود.

 

 

ارزشيابي پاياني

در پايان مبحث جهت ارزشيابي شما دانش آموزان عزيز تعدادي سوال مرتبط ، با مباحث كتاب آورده مي شود . تا ميزان يادگيري خود را مورد سنجش قرار دهيد .

در صورتي عدم پاسخ گويي به برخي از سوالات به قسمت متن مراجعه كنيد و يك بار ديگر مطالب را به دقت مطالعه كنيد .

1- اهميت نقشه را بنويسيد ؟

2- انواع نقشه ها را از نظر مقياس را نام ببريد ؟

3-فرمول مقياس نقشه را بنويسيد ؟

4- كدام يك از مقياس هاي زير مساحت بيشتري را نمايش مي دهد ؟

الف )           ب)              ج)           د)

5- كدام يك از مقياس هاي زير جزئيات را بهتر نشان مي دهند ؟

الف)           ب)                 ج)              د)  

6- واحدهاي اندازه گيري متريك را بنويسيد؟

7- روش هاي تبديل 500000 سانتي متر به كيلومتر را بنويسد؟

 

8-  واحد 1 كيلومتر را مستقيمآ به واحد سانتي متر تبديل كنيد ؟

 

9-عرض درياچه اي در طبيعت 500 متر است روي نقشه با عرض 5 سانتي متر ديده مي شود مقياس نقشه را حساب كنيد ؟

 

10- در نقشه ايي با مقياس  فاصله دو نقطه روي نقشه 20 سانتي متر است فاصله واقعي دو نقطه روي زمين چند كيلو متر است ؟

 

11- كدام يك از مقياس هاي زير در جغرافيا داراي كاربرد هستند ؟

الف)  تا              ب)  تا             ج)  تا             د)  به بالا

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                       منابع و مآخذ:

           نام كتاب                                                   مولف                

1- كتاب جغرافيايي سال سوم راهنمايي تحصيلي    

2- كتاب  مكتب هاي جغرافيا                                دكتر حسين شكوئي

3- كتاب  فلسفه  جغرافيا                                     دكتر  حسين شكوئي 

4- جغرافيا كتاب كار و فعاليت هاي تكميلي              منصو ملك عباسي

5- گنجينه هاي يادگيري جغرافيا                     دكتر مهدي چوبينه –كورش امير نيا    

6- 100 نكته كره زمين                                مجيد عميق

7-

8-

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمونه سوالات جامع مطالعات

0
بسمه تعالي
سوالات متن
مطالعات اجتماعي
سال اول دوره متوسطه اول
تهيه وتنظيم:
علي فروتن
دبيرمطالعات اجتماعي ناحيه يك اردبيل
مدارس شاهدوتيزهوشان
آبان ماه 29
[e-mail]
1
درس اول
1( منظورازحق چيست؟) 1نمره(
2( انسان ها از ابتدای خلقت و تولد دارای حقوق ............................. می شوند . 0/5 نمره( (
الف( طبيعی ب( اجتماعی ج( فردی د( فطری
0نمره( / 3( مهمترين حق انسانهاچيست؟) 5
0نمره( / 4( چراانسانها حق دارندآزادباشند؟ ) 5
5( آيا همۀ انسان ها صرف نظر از قوم، نژاد، زبان، اعتقادات، ثروت، فقر و ... دارای حقوق طبيعی هستند؟ چرا؟) 1نمره(
6( تبعهٔ يک کشور بودن موجب می شود افراد حقوقی بر مبنای قوانين آن کشور داشته باشند . 0/5 نمره( (
صحيح غلط
7( دونمونه ازحقوق خوددرخانه وخانواده رانام ببريد؟) 1نمره(
8( دونمونه ازحقوق خوددرمدرسه رانام ببريد؟) 1نمره(
9( دونمونه ازحقوق خوددردرمحيط زندگی وکشوررانام ببريد؟) 1نمره(
درس دوم
0نمره( / 1( مادرروابطی که با ديگران برقرارمی کنيم دارای حقوق................................. هستيم؟) 5
الف( متقابل ب( يكسان ج( فردی د( گروهی
2( بين حق ومسئوليت چه رابطه ای وجوددارد؟) 1نمره(
2( همراه با هر حق، مسئوليت ها و تكاليفی وجود 0نمره( صحيح غلط / دارد. ) 5
3( منظورازمسئوليت چيست؟) 1نمره(
0نمره( / 4( چه موقعی می گوينديک فرد،فردمسئولی است؟) 5
5( افراد در نقش های مختلف، مسئوليت های مختلف دارند . 0/5 نمره( صحيح غلط (
6( ما در برابر چه چيز و چه کسانی مسئول هستم؟) 1نمره(
0نمره( / 7( تكاليف ما درمقابل خداوندمتعال چيست ؟) 75
2
8( شكرگزار بودن )0/ يعنی چه؟) 75
9( يكی از مسئوليت های مهّم من مراقبت از......................... است . 0/5 نمره( (
الف( خودم ب( اعضای خانواده ج( همكلاسی ها د( اعضای جامعه
10 ( ما چه مسئوليت هايی نسبت به خودمان داريم؟چهارمورد رانام ببريد؟) 1نمره(
0نمره( / 11 ( ما چه مسئوليت هايی نسبت به اعضای خانواده داريم؟ دومورد رانام ببريد؟) 5
12 ( ما چه مسئوليت هايی نسبت به معلمان وهمكلاسی ها داريم؟ چهارمورد رانام ببريد؟) 1نمره(
0نمره( / 13 ( ما چه مسئوليت هايی نسبت به اعضای جامعه داريم؟ دومورد رانام ببريد؟) 5
0نمره( / 14 ( ما چه مسئوليت هايی نسبت به محيط زندگی خودوعالم آفرينش داريم؟ دومورد رانام ببريد؟) 5
0نمره( / 15 ( هريک ازمسئوليت های زير مربوط به چه چيزی ياچه کسانی است،با خطی به يكديگروصل کنيد؟)هرکدام 25
شكرگزاری ازنعمت ها مسئوليت مانسبت به خدا
رعايت بهداشت ونظافت فردی مسئوليت مانسبت به خودمان
باپدرومادرخودباگستاخی صحبت نكردن مسئوليت مانسبت به اعضای خانواده
محافظت ازاموال عمومی مدرسه مسئوليت مانسبت به معلمان وهمكلاسی ها
همكاری بااهالی محل برای حفظ امنيت مسئوليت مانسبت به اعضای جامعه
آسيب نزدن به درختان مسئوليت مانسبت به محيط زندگی
درس سوم
1( چرابه قانون مقررات نيازداريم؟) 1نمره(
2( آيا ما در استفاده از حقوق خود، آزادی مطلق و بی قيد و شرط داريم؟مثال بزنيد؟ ) 1نمره(
3( يكی از مهم ترين علل پديد آمدن مقررات و قوانين در جامعه چيست؟) 1نمره(
4( عدم پيروی ازقانون ومقررات درجامعه چه پيامدهايی دارد؟) 1نمره(
0نمره( / 5( به اين موقعيت ها توجّه کنيد و بگوييد هر کدام چه پيامد هايی دارد و کدام حقوق ناديده گرفته می شود؟)هرمورد 5
الف( فردی زباله های خانه خود را در گوشۀ پارکی مقابل محوطۀ بازی کودکان بريزد.
3
ب( فردی بخواهد خارج از صفِ افرادی که در نانوايی ايستاده اند، نان بگيرد.
ت( فروشنده ای که رايانه ای را فروخته و وقتی مشتری از او برگۀ خريد )صورت حساب( می خواهد به او نمی دهد.
ث( راننده ای که بدون توجّه به علامت عبور ممنوع داخل خيابان يک طرفه می شود و ترافيک به وجود می آورد.
ج( موتور سواری که به علّت شلوغی خيابان وارد پياده رو می شود و از بين مردم عبور می کند.
چ( شرکت ساختمانی که قرار است سالن ورزشی برای مردم بسازد، اما مقررات ساختمان سازی و مصالح مناسب را به کار نبرد.
درس چهارم
1نمره( / 1( قوانين ومقررات به چه شكل هايی درجامعه وجوددارد؟برای هرکدام يک مثال بزنيد؟) 5
0نمره( / 2( کدام يک از مقررات زير به صورت دستورهای مذهبی واخلاقی است؟ ) 5
الف( واردنشدن با کفش به نمازخانه و مسجد ب( ايستادن در صف اتوبوس ونانوايی
ج( ممنوعيت عبور از چراغ قرمز د( بدون داشتن مدرک پزشكی به درمان مردم پرداختن
0نمره( / 3( کدام يک از مقررات زيربين گروه های اجتماعی وبه صورت توافق ياعادت ورسم است؟ ) 5
الف( واردنشدن با کفش به نمازخانه و مسجد ب( ايستادن در صف اتوبوس ونانوايی
ج( ممنوعيت عبور از چراغ قرمز د( بدون داشتن مدرک پزشكی به درمان مردم پرداختن
به خود گرفته است؟ » قانون « 4( کدام يک از مقررات زيربه وسيلهٔ يک نهاد دارای صلاحيت مثل مجلس تصويب شده و نام
0/5 نمره( (
الف( واردنشدن با کفش به نمازخانه و مسجد ب( ايستادن در صف اتوبوس
ج( ايستادن در صف نانوايی د( بدون داشتن مدرک پزشكی به درمان مردم پرداختن
5( قانون اساسی چيست؟ ) 2نمره(
6( مهم ترين قانون هر کشور قانون............................... آن کشور است . 0/5 نمره( (
0نمره( / 7( ................................. مادر همهٔقانون ها است و ساير قوانين در چارچوب آن تصويب می شوند. ) 5
8( پس از پيروزی انقلاب اسلامی،.............................. برای نوشتن قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران تشكيل شد . 0/5 نمره( (
0نمره( / 9( چه کسانی قانون اساسی را نوشتند و تصويب کردند؟ ) 5
4
10 ( قانون اساسی در روزهای ................................ به همه پرسی گذاشته شد و مردم به آن رأی مثبت يا آری دادند . 0/5 نمره( (
الف( 11 و 12 آذرماه 1358 ب( 11 و 12 آذرماه 1359
ج( 11 و 12 آبان ماه 1358 د( 11 و 12 آبان ماه 1359
11 ( قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران چند اصل 0نمره( / دارد؟ ) 5
الف( 177 ب( 176 ج( 187 د( 178
12 ( قانون اساسی توجه خاصی به حقوق اساسی و اجتماعی همهٔ مردم 0نمره( صحيح غلط / دارد. ) 5
13 ( منظور از اينكه همۀ افراد در مقابل قانون مساوی هستند چيست؟ مثال بزنيد . 0/5 نمره( (
0نمره( / 14 ( کارقوه مقننه چيست؟ ) 5
15 ( ........................................... تهيه و تصويب قوانين عادی کشور را در چارچوب قانون اساسی به عهده دارد . 0/5 نمره( (
0نمره( / 16 ( قوه مقننه ازچه بخش هايی تشكيل شده است؟ ) 5
0نمره( / 17 ( نمايندگان مردم درمجلس شورای اسلامی به مدت چندسال انتخاب می شوند؟ ) 5
الف( 5سال ب( 4سال ج( 3سال د( 2سال
18 ( شورای نگهبان ازچندنفرتشكيل شده واين افرادازطرف چه کسانی انتخاب می شوند؟ ) 1نمره(
0نمره( / 19 ( شش نفر فقيه شورای نگهبان ازطرف چه کسی انتخاب می شوند؟ ) 5
0نمره( / 20 ( شش نفر حقوقدان شورای نگهبان ازطرف چه کسی انتخاب می شوند؟ ) 5
21 ( وظيفه شورای نگهبان چيست؟) 2نمره(
0نمره( / 22 ( اعضای شورای نگهبان چندنفرهستند؟ ) 5
الف( 6 نفر ب( 9نفر ج( 10 نفر د( 12 نفر
0نمره( / 23 ( بررسی وتاييدصلاحيت نامزدهای انتخاباتی برعهده کيست؟ ) 5
الف(شورای نگهبان ب(مجلس شورای اسلامی ج(قوه مجريه د( رئيس جمهور
درس پنجم
0نمره( / 1( همدلی يعنی چه؟ ) 5
5
0نمره( يا / 2( همدردی يعنی چه؟ ) 5
0نمره( صحيح غلط / همدردی يعنی پس ازدرک احساس فردحادثه ديده به کمک اوبشتابيم. ) 5
3( چرا در هنگام وقوع حوادث با همنوعان، همدلی و همدردی می 0نمره( / کنيم؟ ) 5
0نمره( / 4( امام رضا )ع( درموردهمدلی وهمدردی چه می فرمايند؟ ) 5
5( کدام مؤسسات اجتماعی در حوادث به ما کمک می کنند؟) 1نمره(
6( جمعيت هلال احمرچگونه موسسه ای است؟) 1نمره(
7( جمعيت هلال احمردرهنگام حوادث چه کارهايی انجام می دهد؟) 2نمره(
8( جمعيت هلال احمر بخشی به نام سازمان جوانان هلال 0نمره( صحيح غلط / احمردارد. ) 5
1نمره( / 9( علامت زيرنشانگرکدام موسسه است؟دوسطردرباره آن توضيح دهيد؟) 5
0نمره( / 10 ( درحوادث کوهستان جاده وسيل وآوارو...باگرفتن کدام شماره امدادگران هلال احمربه کمک مامی شتابند؟) 5
الف( 147 ب( 115 ج( 125 د( 110
0نمره( / 11 ( درحوادث کوهستان وجاده وسيل وآوارو...باگرفتن کدام شماره امدادگران هلال احمربه ياری مامی شتابند؟) 5
12 ( اين شعر از کيست؟ معنای شعر را توضيح دهيد؟ ) 1نمره(
بنی آدم اعضای يک پيكرند که در آفرينش زيک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روز گار دگر عضو ها را نماند قرار
تو کز محنت ديگران بی غمی نشايد که نامت نهند آدمی
درس ششم
0نمره( / 1( بيمه دانش آموزی چه فايده ای دارد؟ ) 5
2( بيمه شونده وبيمه گريعنی چه؟ ) 1نمره(
6
3( چراافرادخودشان رابيمه می کنند؟ ) 1نمره(
4( چرا بيمه به وجود آمده 1نمره( / است؟ ) 5
5( بيمه چيست 1نمره( (؟
6( دريک قراردادبيمه،بيمه گروبيمه شونده هرکدام چه چيزی رابرعهده می گيرند؟بيان کنيد؟ ) 1نمره(
بيمه گر متعهدمی شود ...................................................
بيمه شونده متعهد می شود .............................................
7( در کشور ما، مؤسسات مختلفی برای بيمه به وجود آمده است که همهٔ آنها زير نظر » .................................... « فعّاليّت
می کنند . 0/5 نمره( (
0نمره( / 8( وظيفه بيمه مرکزی چيست؟) 5
9( علامت زيرنشانگرکدام موسسه است؟يک سطردرباره آن بنويسيد؟) 1نمره(
10 ( انواع بيمه نام ببريد؟) 1نمره(
11 ( بيمه از نظر خدماتی که به بيمه شوندگان ارائه می کند، چندنوع است،نام ببريد؟) 1نمره(
12 ( چراهمهٔ دارندگان وسايل نقليهٔ موتوری، بايد ساليانه خودروی خود را برای حوادث جانی و مالی ناشی از تصادف بيمه
0نمره( / کنند؟) 5
13 ( در چه مواردی از دفترچه بيمه بهداشت ودرمان استفاده می 0نمره( / کنيد؟) 5
14 ( خانواده ها برای جبران خسارت های ناشی از حوادث احتمالی چون زلزله، سيل و آتش سوزی در محل زندگی خود بهتر
است چه اقدامی انجام 0نمره( / دهند؟) 5
درس هفتم
0نمره( / 1( چراتوليدصورت می گيرد؟) 5
2( محصولات توليدشده به چندبخش تقسيم می شوند؟) 1نمره(
7
1نمره( / 3( عوامل لازم برای توليديک کالابه چنددسته تقسيم می شوند؟هرکدام رادريک سطرتوضيح دهيد؟) 5
0نمره( / 4( کدام موردجزء سرمايه حساب نمی شود؟ ) 5
الف( ماشين آلات ب( ابزارکار ج(زمين ياساختمان د( جنگل ها
5( کدام يک ازعوامل توليد مهمتراست؟چرا؟) 1نمره(
0نمره( / 6( کدام يک ازعوامل توليدازبقيه مهمتراست؟) 5
الف( منابع طبيعی ب(سرمايه ج( نيروی انسانی د( ابزاروتجهيزات
0نمره( / 7( کدام موردازعوامل توليدنيست؟) 5
الف(منابع طبيعی ب(سرمايه ج(نيروی انسانی د(منابع خارجی
8( تقسيم کاردرجامعه چگونه بوجودآمد؟) 1نمره(
9( امروزه هيچ کس توانايی تأمين همهٔ نياز های خود را 0نمره( صحيح غلط / ندارد. ) 5
10 ( به طور کلی مشاغل و فعّاليّت های اقتصادی را می توان به چند گروه عمده طبقه بندی 0نمره( / کرد؟ ) 75
11 ( به نظر شما اگر بخواهيم توليد امروز را با گذشته مقايسه کنيم کدام عوامل توليد بيشتر تغيير کرده اند؟ يک مثال بزنيد .
1نمره( (
12 ( به نظر شما از چه راه هايی می توانيم به توليد ملی کمک 0نمره( / کنيم؟) 5
13 ( چگونه می توانيم از توليدکنندگان کشورمان حمايت 0نمره( / کنيم؟) 5
0نمره( / 14 ( توزيع يعنی چه؟) 5
15 ( توليدات چگونه توزيع وعرضه می شوند؟) 1نمره(
16 ( از زمان ساخت اوّلين شهر ها در ايران، يكی از مكان های مهم شهر، .......................... بوده است . 0/5 نمره( (
الف( بازار ب( مسجد ج( ميدان د( قلعه
1نمره( / 17 ( بازارهادرقديم چه نقشی داشتند؟) 5
18 ( فروشنده ای که می خواهد کسب حلال داشته باشد بايد از چه کارهايی پرهيز 0نمره( / کند؟) 5
19 ( در آمد حاصل از کم فروشی و 0نمره( صحيح غلط / گرانفروشی حرام است. ) 5
8
20 ( اگر در آينده فروشندۀ کالا يا محصولی باشيد، چه نكاتی را رعايت می کنيد؟ با مشتری ها چگونه رفتار می کنيد؟
0/5 نمره( (
0نمره( / 21 ( هريک ازواحدای زيربيانگرفعاليت درکدام بخش کشاورزی،صنعت ياخدمات است؟)هرکدام 25
قاليشويی ............................... توليدماکارونی ............................... پليس+ 10 ............................... خودروسازی ...............................
توليدقارچ ............................... دامداری ............................... مبل سازی............................... خواربارفروشی ...............................
مهمانسرا ............................... آرايشگاه ............................... پرورش زنبورعسل ............................... بيمه ...............................
خشكشويی ............................... نساجی ............................... سيمان سازی ............................... مرغداری ...............................
کمپوت سازی ............................... اورژانس ...............................
0نمره( / 22 ( کدام فعاليت نمايانگر به بخش صنعت است؟ ) 5
الف( دامداری ب( مرغداری ج( پرورش زنبورعسل د( نساجی
0نمره( / 23 ( کدام فعاليت نمانگر بخش کشاورزی است؟ ) 5
الف( توليدماکارونی ب( کمپوت سازی ج( مبل سازی د(دامداری
درس هشتم
0نمره( / 1( مصرف کننده به چه کسی می گويند؟) 5
2( چه کار هايی برای رعايت و احترام به حقوق مصرف کننده انجام 0نمره( / می شود،آنهارانام ببريد؟) 75
3( چرابرای توليديک کالاقوانين ومقرراتی وضع کرده اند؟) 1نمره(
4( در روی برچسب مشخصات کالاچه چيزهايی نوشته می شود؟) 1نمره(
0نمره( / 5( استاندارديعنی چه؟) 5
6( اين علامت نشانگرکدام موسسه است؟وبيانگرچيست؟) 1نمره(
7( وظيفه مؤسسهٔ استاندارد و تحقيقات صنعتی ايران چيست؟) 1نمره(
9
8( بين دو کالای مشابه که يكی مهر استاندارد دارد و ديگری ندارد کدام را انتخاب می کنيد؟ 0نمره( / چرا؟) 5
0نمره( / 9( مسئوليت های مابه عنوان مصرف کننده چيست؟) 5
0نمره( / 10 ( مصرف يعنی چه؟) 5
11 ( مصرف گرائی چيست؟) 1نمره(
12 ( مصرف گرايی چه آسيب های اخلاقی برای مردم ايجاد می کند؟) 1نمره(
0نمره( صحيح غلط / 13 ( مصرف گرايی به اسراف می انجامد. ) 5
0نمره( / 14 (اين آيه قرآن به کدام موضوع اشاره دارد؟ ) اِنَ المُبَذّرينَ کانوُا اخوانَ الشّياطين( ) 5
15 ( چرابايدتاحد امكان از مصرف نايلون و ظروف يک بار مصرف پلاستيكی خودداری کرد؟) 1نمره(
16 ( ما چگونه می توانيم به بازيافت زباله کمک کنيم؟) 1نمره(
17 ( اين علامت که بر روی برچسب بسته بندی برخی کالاها وجود دارد، 0نمره( / نشانه چيست؟) 5
درس نهم
1( هرمكان دارای چندويژگی است؟مثال بزنيد.) 1نمره(
0نمره( / 2( ويژگی های طبيعی وانسانی رامشخص کنيد؟)هرکدام 25
موقعيت جغرافيايی ............................. نوع آب و هوا ............................. ناهموار يها ............................. رودها .............................
پوشش گياهی ............................. زندگی جانوری............................. تعداد جمعيت ............................. سواد .............................
فعّاليّت های اقتصادی ............................. زبان ............................. آثارتاريخی .............................
0نمره( / 3( کدام موردمربوط به ويژگی های انسانی است؟) 5
الف( موقعيت جغرافيايی ب( نوع آب و هوا ج( ناهموار يها د( تعداد جمعيت
0نمره( / 4( کدام موردمربوط به ويژگی های طبيعی است؟) 5
10
الف( تعداد جمعيت ب( فعّاليّتهای اقتصادی ج( آثار تاريخی د( پوشش گياهی
5( برای شناخت يک مكان ،چگونه پرسش های جغرافيايی مطرح می کنيم؟) 1نمره(
6( چه وسايلی به شناخت محيط زندگی ما کمک 1نمره( / می کند؟) 25
7( چرانقشه، وسيلهٔ مهمی در جغرافيا است؟) 1نمره(
1نمره( / 8( انواع نقشه کدام است وچگونه می توان از نقشه هااستفاده کرد؟) 5
0نمره( / 9( نقشه راتعريف کنيد؟) 5
10 ( .......................... محل دقيق پديد ههای طبيعی مانند کوه، رود، جنگل و پديد ه های انسانی مثل راهها، پل ها، سدها و ... را نشان می دهند . 0/5 نمره( (
الف( نقشه ب(کره جغرافيايی ج( عكس ها د(کتاب وفرهنگ نامه ها
11 ( منظور ازمقياس خطی چيست؟) 1نمره(
1نمره( / 12 ( انواع عكس های جغرافيايی کدامند؟هريک راتوضيح دهيد؟) 5
13 ( عكس هايی که بادوربين از مناظر طبيعی، شهرها، خانه ها و فعّاليّتهای انسانی گرفته می شود،چه نوع عكسهايی
0نمره( / هستند؟) 5
الف(عكس هايی معمولی ب(عكس های هوايی ج(عكس های ماهواره ای د(عكس های اينترنتی
0نمره( / 14 ( ازکدام عكس ها برای تهيه نقشه های جغرافيايی استفاده می شود؟) 5
الف(عكس هايی معمولی ب(عكس های هوايی ج(عكس های ماهواره ای د(عكس های اينترنتی
0نمره( / 15 ( اين نوع از عكس ها بادوربين هايی که ازهواپيما نصب می شود،گرفته می شوند؟) 5
الف(عكس هايی معمولی ب(عكس های هوايی ج(عكس های ماهواره ای د(عكس های اينترنتی
16 ( کدام عكس هاتوسط ماهواره ها تهيه و به زمين فرستاده می شود . 0/5 نمره( (
الف(عكس هايی معمولی ب(عكس های هوايی ج(عكس های ماهواره ای د(عكس های اينترنتی
17 ( عكس های ........................... با دوربين از مناظر طبيعی، شهرها، خانه ها و فعّاليّت های انسانی گرفته می شود . 0/5 نمره( (
18 ( از عكس های ................................ برای تهيهٔ نقشه های 0نمره( / جغرافيايی استفاده می شوند. ) 5
0نمره( / 19 ( کره ی جغرافيای راتعريف کنيد؟) 5
11
20 ( با مطالعهٔ کدام وسايل می توانيم با مكان های مختلف و شيوه های زندگی مردم در اين مكان آشنا 0نمره( / شويم؟) 5
الف(نقشه ب(عكس ج(کتاب ها وفرهنگ نامه ها د(کره جغرافيايی
درس دهم
0نمره( / 1( به چه دليلی کشور را به استان های مختلفی تقسيم کرده اند؟) 5
2( استان به وسيله ............................. اداره می شود . 0/5 نمره( (
الف(استاندار ب(فرماندار ج(بخشدار د(شهردار
3( هر استان به چند ........................... تقسيم می شود . 0/5 نمره( (
الف( شهرستان ب(شهر ج(روستا د(بخش
4( در هر شهرستان تعدادی شهر و روستا وجود دارد . 0/5 نمره( صحيح غلط (
5( در هر شهر تعدادی شهرستان و روستا وجود دارد . 0/5 نمره( صحيح غلط (
0نمره( / 6( شهرداری چگونه موسسه ای است؟) 5
0نمره( / 7( شهربه وسيله چه کسی اداره می شوند؟) 5
8( چهارمورداز مهم ترين خدمات شهرداری رانام ببريد؟) 1نمره(
0نمره( / 9( اگر افراد بخواهندساختمانی برای محل سكونت يا کسب و کار خود بسازند بايد از................پروانهٔ ساختمان بگيرند. ) 5
10 ( روستاهاچگونه اداره می شوند؟) 1نمره(
11 ( نواحی مرتفع و بلندايران رانام ببريد؟) 1نمره(
12 (کوههای ........................ در شمال غربی ايران قرار گرفته 0نمره( / اند. ) 5
الف( آذربايجان ب( خراسان ج( البرز د( زاگرس
13 ( قله های آتشفشانی کوه های آذربايجان کدام 0نمره( / اند؟ ) 5
14 ( رشته کوه ................................ در شمال ايران واقع است و مانند ديواری دريای خزر را از قسمت های داخلی کشور جدا
می کند . 0/5 نمره( (
الف( آذربايجان ب( خراسان ج( البرز د(زاگرس
12
15 ( قله های مهم رشته کوه البرز را نام 0نمره( / ببريد؟ ) 75
16 ( کوههای ............................... در شمال شرقی ايران 0نمره( / قراردارد. ) 5
الف( آذربايجان ب( خراسان ج( البرز د( زاگرس
1نمره( / 17 ( دامنه شمالی وجنوبی رشته کوه البرزراباهم مقايسه کنيد؟ ) 5
18 ( رشته کوه ..……………… در غرب ايران کشيده شده است و جهت آن شمال غربی جنوب شرقی است . 0/5 نمره( (
الف( آذربايجان ب( خراسان ج( البرز د( زاگرس
19 ( قله های مهم رشته کوه زاگرس را نام 0نمره( / ببريد؟) 75
20 ( قله های مهم نواحی مرکزی وجنوب شرقی ايران را نام ببريد؟) 1نمره(
21 ( نواحی پست و هموار ايران شامل ............................ و .............................. است . 0/5 نمره( (
22 ( نواحی پست و هموار ايران شامل چه چيزهايی 0نمره( / است؟) 5
23 ( دو دشت وسيع ايران کدام 0نمره( / اند؟) 5
24 ( چرادشتها 0نمره( / حاصلخيزند؟) 5
25 ( کوهپايه به کجاگفته می شود؟) 1نمره(
26 ( ايران در .................. قارهٔ آسيا واقع شده است . 0/5 نمره( (
الف( جنوب غربی ب( جنوب شرقی ج( جنوب د( غرب
27 ( ايران درجنوب غربی قارهٔ ................................. واقع شده است . 0/5 نمره( (
الف( آسيا ب( آفريقا ج( اروپا د( آمريكا
درس يازدهم
1( زيستگاه ) زيست بوم ( راتعريف کنيد؟) 1نمره(
0نمره( / 2( چرادرايران زيستگاه های گوناگونی بوجودآمده است؟) 5
3( مهمترين عناصر آب و هوا، ................................ و.................................... است . 1نمره( (
4( مهمترين عناصر آب و هوا، چيست؟) 1نمره(
13
0نمره( / 5( چگونه می توان آب وهوای يک مكان راتعيين کرد؟) 5
6( ميزان دما و بارش را به صورت نمودار نشان می دهيم . 0/5 نمره( صحيح غلط (
7( ميزان دمای هوای يک ناحيه را با نمودار ........................ و با رنگ ........................... نشان می دهند . 0/5 نمره( (
الف(خطی قرمز ب(خطی آبی ج(ستونی آبی د(ستونی قرمز - - - -
8( ميزان بارش يک ناحيه را با نمودار ....................... و به رنگ 0نمره( / .......................... نشان می دهند. ) 5
الف(خطی قرمز ب(خطی آبی ج(ستونی آبی د(ستونی قرمز - - - -
9( ميزان دمای هوای يک ناحيه را باکدام نمودار و باچه رنگی نشان می 0نمره( / دهند؟ ) 5
10 ( ميزان بارش يک ناحيه را با کدام نمودار و به چه رنگی 0نمره( / نشان می دهند؟ ) 5
11 ( به طورکلی ايران را می توان به چهار ناحيهٔ آب و هوايی تقسيم 0نمره( صحيح غلط / نمود. ) 5
12 ( چهارناحيهٔ آب و هوايی ايران را نام ببريد؟ ) 1نمره(
13 ( ناحيۀ معتدل و مرطوب 0نمره( / خزری درکدام مناطق ازکشورماديده می شود؟ ) 5
14 ( ويژگی های ناحيۀ معتدل و مرطوب 1نمره( / خزری رابنويسيد؟ ) 5
15 ( کدام ناحيه آب وهوايی ايران در تمام ماه های سال 0نمره( / بارندگی دارد؟ ) 5
الف( ناحيۀ معتدل و مرطوب خزری ب( ناحيۀ معتدل و نيمه خشک کوهستانی
ج( ناحيۀ گرم و خشک داخلی د( ناحيۀ گرم و شرجی سواحل جنوب
16 ( کدام ناحيه آب وهوايی ايران تابستان ها و زمستان ها ی معتدل 0نمره( / دارد؟) 5
الف( ناحيۀ معتدل و مرطوب خزری ب( ناحيۀ معتدل و نيمه خشک کوهستانی
ج( ناحيۀ گرم و خشک داخلی د( ناحيۀ گرم و شرجی سواحل جنوب
17 ( کدام ناحيه،مرطوبترين ناحيهٔ آب وهوايی ايران به شمار 0نمره( / می آيد؟) 5
الف( ناحيۀ معتدل و مرطوب خزری ب( ناحيۀ معتدل و نيمه خشک کوهستانی
ج( ناحيۀ گرم و خشک داخلی د( ناحيۀ گرم و شرجی سواحل جنوب
14
18 ( ميزان بارندگی از غرب به شرق ناحيۀ معتدل و مرطوب خزری کاهش می يابد . 0/5 نمره( (
صحيح غلط
19 ( ناحيۀ معتدل و نيمه خشک 0نمره( / کوهستانی ،شامل کدام مناطق ازکشورما است؟) 5
20 ( ويژگی های ناحيۀ معتدل و 1نمره( / نيمه خشک کوهستانی رابنويسيد؟) 5
21 (کدام ناحيه آب وهوايی ايران دارای زمستان های سرد و تابستا نهای معتدل 0نمره( / است؟) 5
الف( ناحيۀ معتدل و مرطوب خزری ب( ناحيۀ معتدل و نيمه خشک کوهستانی
ج( ناحيۀ گرم و خشک داخلی د( ناحيۀ گرم و شرجی سواحل جنوب
22 ( کدام ناحيه آب وهوايی ايران ، تقريباً 9 ماه از سال باران 0نمره( / دارد؟) 5
الف( ناحيۀ معتدل و مرطوب خزری ب( ناحيۀ معتدل و نيمه خشک کوهستانی
ج( ناحيۀ گرم و خشک داخلی د( ناحيۀ گرم و شرجی سواحل جنوب
23 ( ناحيۀ گرم و خشک 0نمره( / داخلی،شامل کدام نواحی ازکشورمااست؟) 5
24 ( کدام ناحيه آب وهوايی ايران دارای تابستانهای گرم وخشک 0نمره( / است؟) 5
الف( ناحيۀ معتدل و مرطوب خزری ب( ناحيۀ معتدل و نيمه خشک کوهستانی
ج( ناحيۀ گرم و خشک داخلی د( ناحيۀ گرم و شرجی سواحل جنوب
25 ( علت خشكی ناحيۀ گرم و خشک 0نمره( / داخلی چيست؟ ) 5
26 ( ويژگی های ناحيۀ گرم و خشک 1نمره( / داخلی رابنويسيد؟ ) 5
27 ( ناحيۀ گرم و خشک 0نمره( / داخلی،شامل کدام نواحی ازکشورمااست؟ ) 5
28 ( کدام ناحيه آب وهوايی ايران دارای تابستا نهای بسيارگرم وزمستان های ملايم 0نمره( / است؟ ) 5
الف( ناحيۀ معتدل و مرطوب خزری ب( ناحيۀ معتدل و نيمه خشک کوهستانی
ج( ناحيۀ گرم و خشک داخلی د( ناحيۀ گرم و شرجی سواحل جنوب
0نمره( / 29 ( چرا درناحيه ساحلی جنوب ايران حالت شرجی به وجودمی آيد؟ ) 5
1نمره( / 30 ( گزينه های مرتبط رابه يكديگروصل کنيد؟)يک مورداضافی است( ) 5
15
ناحيۀ معتدل و مرطوب خزری جنگلهای انبوه
ناحيۀ معتدل و نيمه خشک کوهستانی جنگلها و مراتعی سرسبزدرارتفاعات
ناحيۀ گرم و خشک داخلی درختان تاغ و گز و بوته های خاردار
ناحيۀ گرم و شرجی سواحل جنوب
1نمره( / 31 ( درکدام نواحی آب وهوايی ايران کشاورزان می توانند کشت ديم داشته باشند؟ چرا؟ ) 5
1نمره( / 32 ( درکدام نواحی آب وهوايی ايران کشاورزان نمی توانند کشت ديم داشته باشند؟ چرا؟ ) 5
33 ( ناحيۀ شمال و جنوب ايران هر دو در کنار دريا قرار دارند، اما در ناحيۀ شمال بارندگی بسيار زيادی وجود دارد،علت
بارندگی زياد اين ناحيه چيست؟) 1نمره(
34 ( ازهر ناحيۀ آب وهوايی ايران دو شهر را نام ببريد؟) 2نمره(
درس دوازدهم
1( سه نمونه از گونه های گياهی وجانوری که مخصوص سرزمين ايران هستند و در جاهای ديگر جهان يافت نمی شوندرانام
0نمره( / ببريد؟) 75
1نمره( / 2( چه عاملی موجب ازبين رفتن پوشش گياهی وزندگی جانوری درناحيه می شود؟ ) 5
1نمره( / يا چرا زيستگا هها تخريب می شوند؟) 5
3( مهمترين عاملی که موجب شده است برخی از گونه ها برای هميشه از بين بروند يا برخی از گونه ها در معرض خطر
0نمره( / 0نمره( يا مهمترين عامل نابودی حيات وحش چيست؟) 5 / قراربگيرند، چيست؟ ) 5
0نمره( / 4( يكی از چيزهايی که حيات زيستگاه ها را تهديد می کند، ...................... است. ) 5
الف(زباله ب(شكار ج(گازهای سمی د(آفت کش
1نمره( / 5( مهم ترين دلايل محافظت اززيستگاه ها چيست؟) 25
6( مهمترين وظيفهٔ سازمان حفاظت از 0نمره( / محيط زيست چيست؟) 5
0نمره( صحيح غلط / است. ) 5 » محيط بانی « 7( يكی از مشاغل مهم درسازمان حفاظت ازمحيط زيست
0نمره( / است. ) 5 ».....................................« 8( يكی از مشاغل مهم درسازمان حفاظت ازمحيط زيست
9( محيط بان ها چه مسئوليتی دارند؟ ) 1نمره(
16
10 ( برای حفاظت از محيط زيست چه کارهايی رامی توان انجام داد؟)چهارمورد( ) 1نمره(
11 ( سازمان حفاظت محيط زيست، برخی از مناطق کشور را که در آنجا حفظ و تكثير نسل جانوران يا گياهان اهميت خاصی
0نمره( / دارد،به عنوان .................................... اعلام می کند. ) 5
0نمره( / 12 ( منظورازمنطقۀ حفاظت شده چيست؟) 5
0نمره( / 13 ( سه مورد ازمناطق حفاظت شده درايران رانام ببريد؟) 75
0نمره( / 14 ( در منطقهٔ حفاظت شده، چه مقرراتی برای حفظ گياهان و جانوران تعيين شده است؟) 75
0نمره( / 15 ( ازاصل 50 قانون اساسی جمهوری اسلامی چه می فهميد؟ ) 5
0نمره( / 16 ( روزدختكاری چه روزی است؟ ) 5
الف( 15 فروردين ب( 15 اسفند ج( 25 فروردين د( 25 اسفند
درس سيزدهم
0نمره( / 1( طبق سرشماری سال 1390 کشورماايران....................... ميليون نفرجمعيت دارد. ) 5
الف( 65 ب( 70 ج( 75 د( 80
0نمره( صحيح غلط / 2( ايران دربين کشورهای همسايه خودکشوری نسبتاپر جمعيت است. ) 5
3( ايران دربين کشورهای همسايه از نظر جمعيت در چه رتبه 0نمره( / ای قراردارد؟ ) 5
4( جمعيت چگونه افزايش می يابد؟ ) 1نمره( يا معنای رشدجمعيت چيست؟) 1نمره(
0نمره( / 5( اگر تعداد افرادی که متولد می شوند بيشتر از افرادی که می ميرند باشد، جمعيت......................... ) 5
الف(افزايش می يابد ب(کاهش می يابد ج(متعادل می شود د( فرقی نمی کند
0نمره( / 6( جمعيت چگونه کاهش می يابد؟ ) 5
0نمره( / 7( اگر تعداد افرادی که متولد می شوند کمتر از افرادی که می ميرند باشد، جمعيت ....................... می يابد. ) 5
الف(افزايش می يابد ب(کاهش می يابد ج(متعادل می شود د( فرقی نمی کند
8( منظورازرشدمنفی جمعيت چيست؟ ) 1نمره(
0نمره( / 9( جمعيت را به چه گرو ههای سنی می توان تقسيم کرد؟) 75
17
10 ( وقتی رشد جمعيت منفی می شود کشور ها باچه مشكلاتی روبرو می شوند؟ ) 1نمره(
يا به نظر شما اگر در کشور ما زاد و ولد کم شود در آينده با چه مشكلاتی روبرو می شويم؟ ) 1نمره(
يا داشتن جمعيت جوان برای کشور ما چه مزايايی دارد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 11 ( در کشور هايی که رشد جمعيت زياد است کدام گروه سنی افزايش می يابد؟ ) 5
0نمره( / 12 ( جدول گروه های سنی راکامل کنيد؟ ) 75
3 2 1
25 بيشتراز 65 - 1 سال 65 - سال 25
......................................... ......................................... .........................................
0نمره( / مسئوليت سرشماری جمعيت رابرعهده دارد. ) 5 » .................................................« 13 ( در کشور ما
0نمره( / 14 ( در کشور ما مسئوليت سرشماری جمعيت برعهده کدام موسسه است؟ ) 5
0نمره( / 15 ( وظيفه مرکزآمارايران چيست؟ ) 5
0نمره( / 16 ( معنای تراکم جمعيت چيست؟ ) 5
0نمره( / 17 ( تراکم جمعيت يک منطقه راچگونه محاسبه می کنند؟ ) 5
18 ( تراکم جمعيت درکدام مكان بيشتراست؟چرا؟ ) 1نمره(
49 نفر در کيلومتر مربع بوده است. اين تراکم چگونه محاسبه شده است؟ / 19 ( تراکم جمعيت کشور ما در سال 1390 معادل 1
1نمره( (
1کيلومترمربع بوده تراکم جمعيت راحساب /648/ 75 نفرومساحت کل کشور 155 /000/000 ، 20 ( جمعيت کشورمادرسال 1390
کنيد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 21 ( تراکم جمعيت کشور ما در سال 1390 معادل ................ نفر در کيلومتر مربع بوده است. ) 5
49/ 48 د( 2 / 49 ج( 2 / 48 ب( 1 / الف( 1
22 ( چه عواملی روی پراکندگی جمعيت ايران تأثير می گذارد؟ ) 2نمره( يا جمعيت ايران چگونه درکشورپراکنده شده است
واين پراکندگی به چه عواملی بستگی دارد؟ ) 2نمره(
18
23 ( درکدام نواحی ايران جمعيت بسيار کمی زندگی می کنند؟چرا؟ ) 1نمره(
0نمره( / 24 ( پرجمعيت ترين و پرتراکم ترين ناحيهٔ کشور ما منطقۀ شهری ............................... است. ) 5
0نمره( / 25 ( پرجمعيت ترين و پرتراکم ترين ناحيهٔ کشور ما کجاست؟ ) 5
الف( منطقۀ شهری تهران ب( جلگه های کنارهٔ دريای خزر
ج( ناحيه خوزستان د( کوهپايه های البرز و زاگرس
26 ( چراپرجمعيت ترين و پرتراکم ترين ناحيهٔ کشور ما منطقۀ شهری تهران است؟ ) 1نمره(
0نمره( / 27 ( دومين ناحيهٔ پر تراکم در کشور ما کجا است؟ ) 5
الف( منطقۀ شهری تهران ب( جلگه های کنارهٔ دريای خزر
ج( ناحيه خوزستان د( کوهپايه های البرز و زاگرس
0نمره( / 28 ( چرا جلگه های کنارهٔ دريای خزر دومين ناحيهٔ پر تراکم در کشور ما است؟ ) 75
0نمره( / 29 ( علت زيادی جمعيت درناحيه خوزستان چيست؟ ) 5
0نمره( / 30 ( علت زيادی جمعيت در کوهپايه های البرز و زاگرس و دشت های حاصلخيزچيست؟ ) 5
31 ( عوامل مختلف پراکندگی جمعيت وناحيه های مربوطه را با خطی به يكديگروصل کنيد؟ ) 2نمره(
باران کافی و هوای معتدل جلگه های کنارهٔ دريای خزر
سازما نهای مهم دولتی منطقۀ شهری تهران
آب و هوای گرم و خشک دشت لوت ودشت کوير
منابع نفت و گاز ناحيه خوزستان
کوهپايه های البرز و زاگرس
درس چهاردهم
0نمره( صحيح غلط / 1( وقتی جمعيت يک ناحيه زياد می شود مصرف منابع بيشترمی شود. ) 5
0نمره( / 2( برای جلوگيری از کاهش يا به خطر افتادن منابع چه کاربايدکرد؟ ) 5
3( به طور کلی آب مورد نياز انسان ازکجاهاتامين می شود؟ ) 1نمره(
19
0نمره( صحيح غلط / 4( کشور ما ايران دارای منابع آب محدود است. ) 5
0نمره( / 5( چراکشور ما با کمبود آب مواجه است؟ ) 5
0نمره( / 6( ميانگين بارش سالانۀ کشور ماچندميلی متراست؟ ) 5
0نمره( / 7( ميانگين بارش سالانۀ کشور ما............................ ميلی متراست. ) 5
الف( 130 ب( 230 ج( 235 د( 225
0نمره( / 8( يكی از منابع مهم تأمين آب شهرنشينان و روستاييان،................................. هستند. ) 5
0نمره( / 9( يكی از منابع مهم تأمين آب شهرنشينان و روستاييان، کجاست؟ ) 5
الف(رود ب( چاه ج(قنات د( درياچه
0نمره( / 10 ( اغلب رود های دائمی و پرآب ايران از کجا سرچشمه می گيرند؟ ) 5
0نمره( / 11 ( چرارودهای پرآب ايران قابل کشتی رانی نيستند؟ ) 5
12 ( رودهای ايران را از نظر جهت جريان آب يعنی جايی که به آن می ريزندمی توان به چند حوزهٔ آبريز تقسيم کرد؟
0/75 نمره( (
0نمره( / 13 ( چرا با آنكه کشور ايران از شمال و جنوب به درياهای بزرگی راه دارد با مشكل کمبود آب مواجه است؟ ) 5
0نمره( / 14 ( ميزان مجاز مصرف آب برای يک نفردرشبانه روزچندليتراست؟ ) 5
الف( 150 ب( 200 ج( 250 د( 300
0نمره( / 15 ( متوسط مصرف آب برای يک نفردرشبانه روزدرايران چقدراست؟ ) 5
0نمره( / 16 ( وظيفه ما برای مصرف صحيح آب چيست؟ ) 5
17 ( چرابايد ازخاک به عنوان يک منبع مهم بايدحفاظت کرد؟ ) 1نمره(
18 ( خاک چگونه تشكيل می شود؟ ) 1نمره(
0نمره( / 19 ( چراخاک برخی مناطق مرکزی، داخلی يا جنوبی کشور برای کشاورزی مناسب نيست؟ ) 5
20 ( چه عواملی موجب از بين رفتن خاک می شود؟)چهارمورد( ) 1نمره(
0نمره( / 21 ( در کشور ما سازمان کدام سازمان مسوليت حفاظت از خاک را به عهده دارد؟ ) 5
20
درس پانزدهم
0نمره( / 1( ايران ازنظر داشتن مكان های زيبای طبيعی مقام ........................... رادردنيادارد. ) 5
الف( چهارم ب( پنجم ج( ششم د( هفتم
2( ايران ازنظر داشتن مكان های تاريخی وفرهنگی مقام ........................... رادردنيادارد.
الف( هفتم ب( هشتم ج( نهم د( دهم
3( ايران ازنظر داشتن مكان های زيبای طبيعی مقام ........................... وازنظر داشتن مكان های تاريخی وفرهنگی مقام
..................... رادردنيادارد.
الف( پنجم دهم ب( دهم پنجم ج( دهم ششم د( ششم دهم - - - -
4( گردشگرکيست؟ ) 1نمره(
5( انواع گردشگری رانام ببريد؟ ) 1نمره(
6( چه عواملی موجب شده که سفر کردن و گردشگری افزايش يابد؟) 1نمره(
1نمره( / 7( اهميت گردشگری راتوضيح دهيد؟) 5
0نمره( / 8( يكی از وسايل مهمی که بايد برای گردشگری يا انجام هر نوع سفرازآن استفاده کرد، ....................... است. ) 5
9( نقشه هادرگردشگری چه کمكی به مامی کنند؟ ) 1نمره(
10 ( ازروی نقشه راه هاچه چيزهايی می توان فهميد؟ ) 1نمره(
درس شانزدهم
0نمره( / 1( سفرهای زيارتی به چه منظوری صورت می گيرد؟ ) 5
2( کدام مساجد ايرانی از نظر معماری زيبای اسلامی نيز مورد توجه گردشگران هستند؟ ) 1نمره(
0نمره( / 3( ............................، مهم ترين قطب زيارتی کشوراست. ) 5
0نمره( / 4( مهم ترين قطب زيارتی کشورکجاست؟ ) 5
الف( مشهد ب( قم ج( اصفهان د( شيراز
0نمره( / 5( امام رضا)ع(درکجامتولدشدودرچندسالگی به امامت رسيد؟ ) 5
21
6( ازالقاب امام رضا)ع(چندموردرانام ببريد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 7( هدف مامون ازانتخاب امامرضا)ع(به وليعهدی چه بود؟ ) 75
8( چرامامون دستور داد تا امام عليه السلام را مسموم کنند و به شهادت برسانند؟ ) 1نمره(
9( حرم مطهر امام رضا )ع( و مجموعهٔ آستان قدس رضوی ازچه لحاظ اهميت فراوانی دارد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 10 ( در صحن های مطهّر امام رضا )ع( آرامگاه کدام شخصيت های بزرگ علمی مذهبی است؟ ) 5
1نمره( / 11 ( مجموعه آستان قدس رضوی دارای چه بخش هايی است؟ ) 5
12 ( درموزه مجموعه آستان قدس رضوی چه اشيايی نگهداری می شوند؟ ) 1نمره(
13 ( جاذبه های تاريخی فرهنگی مهم گردشگری کشورماکدامند؟ ) 1نمره( -
14 ( هدف ازگردشگری طبيعت گردی چيست؟ ) 1نمره(
15 ( جاذبه های طبيعی مهم گردشگری کشورماکدامند؟ ) 1نمره(
0نمره( / 16 ( يكی از بنادر مهم و مراکز گردشگری در سواحل دريای عمان، بندر ....................... است. ) 5
الف( چابهار ب(کيش ج( قشم د( عباس
0نمره( / 17 ( به سواحل خليج فارس و دريای عمان ودريای خزر درچه فصولی سفرمی کنند؟ ) 5
18 ( امروزه درکشورها برای جلوگيری آسيب رساندن گردشگران و استراحت آنها در طبيعت محيط زيست چه برنامه ريزی
0نمره( / هايی شده است. ) 5
1نمره( / 19 ( هدف ازايجادپارک های ملی چيست؟ ) 5
درس هفدهم
1( چگونه می توان پی بردکه ايران جايگاه تمدن های بزرگ بوده است؟ ) 1نمره(
2( ميراث يعنی چه؟ ) 1نمره(
3( ميراث فرهنگی چيست؟ ) 1نمره(
4( ميراث فرهنگی شامل چه چيزهايی است؟ ) 2نمره(
5( چرا می گويند بايد از ميراث فرهنگی حفاظت کنيم؟ ) 1نمره(
22
0نمره( / 6( علم تاريخ چيست؟) 5
0نمره( / 7(مورخ به چه کسی می گويند؟ ) 5
8( مورّخان در مطالعات خود از چه منابعی استفاده می کنند؟ ) 1نمره( يا
چه کسانی گذشته را مطالعه می کنند؟چگونه؟ ) 1نمره(
0نمره( / نيز استفاده می کنند. ) 5 »...............................................« 9( مورّخان در کار خود از دانش
0نمره( / 10 ( کارباستان شناسان چيست؟ ) 5
11 ( باستان شناسان موقعی که خا ک ها را لايه برداری می کنند، به هر شيئ که برخورد می کنند، همان موقع از آن عكس
وفيلم تهيه می کنند. چرا؟ ) 1نمره(
12 ( مورّخان معمولاً کار خودشان را چگونه آغاز می کنند؟ ) 1نمره(
13 ( علت به وجودآمدن موزه هاچيست؟ ) 1نمره(
14 ( چراآثارتاريخی را درموزه هانگهداری می کنند؟ ) 1نمره( يا
موزه ها چه کاربردهايی دارند؟ ) 1نمره(
0نمره( / 15 ( وظيفه سازمان ميراث فرهنگی چيست؟ ) 5
16 ( در کشور ما، يكی از مهم ترين سازما نهايی که مسئوليت حفاظت و نگهداری از ميراث فرهنگی را به عهده دارد،
0نمره( / است. ) 5 » ..............................................«
0نمره( صحيح غلط / 18 ( موزه ها نيز يكی از بخش های سازمان ميراث فرهنگی هستند. ) 5
درس هجدهم
0نمره( / 1( علت نامگذاری موزهٔ ايران باستان چيست؟ ) 5
0نمره( / 2( مهمترين رويداد تاريخی کشور ما چيست؟ ) 5
0نمره( / 3( چرا تاريخ ايران به دو دورهٔ زمانی تقسيم شده است؟ ) 5
0نمره( / 4( تاريخ ايران به چنددوره زمانی تقسيم شده است؟ ) 5
0نمره( / 5( تاريخ قبل از اسلام که به آن دورهٔ ايران ................................... می گويند. ) 5
0نمره( / 6( تاريخ دوره اسلامی چگونه آغازمی شود؟ ) 5
23
0نمره( / 7( انسان های اوليه چگونه زندگی می کردند؟ ) 5
0نمره( / 8( ابزار های انسانهای غارنشين در اين دوره از ............................. بود. ) 5
0نمره( / 9( چراغارنشينان نقش هايی بر روی ديوار غا رها يا کوه های اطراف خود کنده بودند؟ ) 5
0نمره( / 10 ( کشاورزی چه عاملی موجب شد که انسا ن هايكجانشين شدند؟ ) 5
0نمره( / 11 ( ............................. موجب شد که انسا ن هايكجانشين شدند. ) 5
0نمره( / 12 ( اولين روستاها در کجاها پديدآمدند؟ ) 5
0نمره( / 13 ( درکجای ايران ظروف و وسايلی از زندگی مردم ازدوران باستان پيدا شده است؟ ) 5
1نمره( / 14 ( تمدن چه ويژگی هايی دارد؟ ) 5
15 ( در گذشته های دور تمد ن های بزرگی در ايران پديد آمدند،چهارموردازاين تمدن هارانام ببريد؟ ) 1نمره(
16 ( شهرسوخته درکجاست؟چرابه آن چنين نامی داده اند؟ ) 1نمره(
0نمره( / 17 ( مهمترين اثر به جای مانده از تمدن ايلام چه نام دارد؟ ) 5
18 ( چرامی گوييم ايلام يک تمدن است؟جهاردليل بياوريد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 19 ( معبد ............................... که شهرت جهانی دارد، در نزديكی شوش است. ) 5
20 ( تمدن جيرفت درکجاست وچه وسايلی درآن کشف شده است؟ ) 1نمره(
0نمره( / 21 ( قديمی ترين خط دنيا مربوط به کدام تمدن است؟ ) 5
0نمره( / 22 ( در پديد آمدن تمدن ايلام کدام رود نقش داشته است؟ ) 5
0نمره( / 23 ( در پديد آمدن تمدن جيرفت کدام رود نقش داشته است؟ ) 5
24 ( هم زمان با تمدن ايلام در ايران، درٔ بين النهرين و کنار رود نيل چه تمدن هايی شكل گرفتند ؟ ) 1نمره(
0نمره( / 25 ( دوتن از پيامبران بزرگ الهی که در بين النهرين می زيستند،رانام ببريد؟ ) 5
0نمره( / 26 ( کدام پيامبران بزرگ الهی برای مدت زيادی در مصر بسرمی بردند؟ ) 5
0نمره( / 27 ( کدام پيامبر الهی در زمان حكمرانی امپراتوری روم درفلسطين متولد شدند؟ ) 5
الف(حضرت نوح )ع( ب( حضرت ابراهيم )ع( ج( حضرت يوسف )ع( د( حضرت عيسی )ع(
24
0نمره( صحيح غلط / 28 ( حضرت نوح )ع( برای مدت زيادی در مصر بسرمی بردند. ) 5
0نمره( صحيح غلط / 29 ( حضرت موسی)ع( از پيامبران بزرگ الهی بودکه در بين النهرين می زيست. ) 5
درس نوزدهم
0نمره( / 1( سه گروه بزرگ آريايی هارانام برده وبنويسيدهرکدام ازاين قوم هادرکدام بخش ايران ساکن شدند؟) 75
2( چگونگی شكل گيری حكومت مادراتوضيح دهيد؟) 1نمره(
3( قبايل مادچه کسی رابه عنوان فرمانرواانتخاب کردند،چرا؟) 1نمره(
0نمره( / 4( اولين حكومت قدرتمند در ايران به دست ................................ پايه گذاری شد. ) 5
الف( مادها ب( هخامنشيان ج( اشكانيان د( ساسانيان
0نمره( / 5(.................................... از نوادگان هخامنش بنيا نگذار سلسله هخامنشيان است. ) 5
0نمره( / 6( بنيا نگذار سلسله هخامنشيان چه کسی است؟) 5
الف( هخامنش ب( کوروش ج( داريوش د( ديااکو
0نمره( / 7( کوروش قلمروايران تاکجاکسترش داد؟) 5
0نمره( / 8( رفتارکوروش باسرزمين هايی که فتح شده چگونه بود؟ ) 5
است. » ................................ « 9( بعد از کوروش، پادشاهان ديگری از هخامنشيان به سلطنت رسيدند که معرو فترين آنها
0/5 نمره( (
0نمره( / 10 ( چراداريوش دستور داد تا نقش بر بر روی کوه بيستون حجّاری کنند؟ ) 5
0نمره( / 11 ( چرا از حكومت هخامنشی به عنوان نخستين امپراتوری جهانی می توان ياد کرد؟ ) 5
0نمره( / 12 ( به نظر شما چرا شاهان دستور می دادند چنين نقش برجسته هايی روی سنگ هاکنده شود؟ ) 5
0نمره( / 13 ( حكومت هخامنشيان بدست چه کسی ازبين رفت؟ ) 5
0نمره( / 14 ( علت حمله اسكندربه ايران چه بود؟ ) 5
0نمره( / 15 ( اسكندرکدام نواحی رافتح کرد؟ ) 5
0نمره( / 16 ( سلسله سلوکيان راچه کسی تاسيس کرد؟ ) 5
25
0نمره( / 17 ( چرا مردم ايران سلوکيان را نمی پذيرفتند و با آنها مخالفت می کردند؟ ) 5
0نمره( / 18 ( اشكانيان چگونه توانستندسلوکيان راازايران بيرون کنند؟ ) 5
0نمره( / 19 ( موسس سلسله اشكانيان چه نام دارد؟ ) 5
0نمره( / 20 ( در زمان فرمانروايی .....................................، حكومت اشكانی به امپراتوری قدرتمند تبديل شد. ) 5
0نمره( / 21 ( در زمان فرمانروايی کدام پادشاه، حكومت اشكانی به امپراتوری قدرتمند تبديل شد؟ ) 5
الف( اشک ب( مهرداددوم ج( سلوکوس د( اردشير
0نمره( / 22 ( آخرين حكومت ايران باستان کدام حكومت بود؟ ) 5
0نمره( / 23 ( آخرين حكومت پيش از ورود اسلام به ايران سلسله ..................................... است. ) 5
0نمره( / 24 ( موسس سلسله ساسانيان چه کسی بود؟ ) 5
0نمره( / 25 ( يكی از مهم ترين پادشاهان ساسانی، ............................. است. ) 5
الف( شاپوراول ب( اردشيربابكان ج( يزدگردسوم د( مهرداددوم
26 ( در زمان کدام پادشاه ساسانی وسعت قلمرو ايران بسيار زياد شد و اوتوانست امپراتور روم )والريانوس( را شكست دهد؟
0/5 نمره( (
الف( شاپوراول ب( اردشيربابكان ج( يزدگردسوم د( مهرداددوم
0نمره( / 27 ( سلسله ساسانيان چگونه به پايان رسيد؟ ) 5
0نمره( / 28 ( آخرين پادشاه ساسانی چه نام داشت؟ ) 5
الف( شاپوراول ب( اردشيربابكان ج( يزدگردسوم د( مهرداددوم
0نمره( / 29 ( مبدأ تاريخ ما مسلمانان چيست؟ ) 5
0نمره( / 30 ( مورخان برای تعيين زمان رويدادهای پيش از اسلام از چه تقويمی استفاده می کنند؟ ) 5
31 ( مبدأ تقويم ميلادی چيست،وباچه حرفی نشان می دهند؟ ) 1نمره(
0نمره( / 32 ( برای تعيين زمان رويدادهای قبل از ميلاد حضرت مسيح )ع( چه کارمی کنند؟ ) 5
0نمره( / 33 ( بيشترين مدت زمان حكومت درايران دوره باستان مربوط به کدام سلسله است؟ ) 5
0نمره( / 34 ( از تأسيس حكومت اشكانی در 248 ق.م چند سال می گذرد؟ ) 5
26
35 ( شاپور ساسانی درسال) 260 م ( والرين امپراطور روم را شكست داد و به اسارت گرفت. محاسبه کنيد چند سال پيش اين
0نمره( / رويداد به وقوع پيوسته است؟ ) 5
1نمره( / 36 ( مااکنون درسال 2013 ميلادی به سرمی بريم.محاسبه کنيدازهريک ازوقايع زيرچندسال گذشته است؟ ) 5
آغازحكومت اشكانيان) 248 ق.م ( يعنی........................................ سال پيش
پايان حكومت ساسانيان) 651 م ( يعنی........................................ سال پيش
پيروزی شاپورساسانی بر والرين امپراطور روم ) 260 م ( يعنی............................... سال پيش
درس بيستم
0نمره( / 1( در ايران باستان شيوهٔ حكومت ........................... بود. ) 5
2( چهار مورد از ويژگی های حكومت در ايران باستان را بنويسيد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 3( چرادر دوره اشكانيان، قدرت و نفوذ پادشاهان مانند ساير شاهان ايران باستان نبود؟ ) 5
0نمره( / 4( چرابرای ادارهٔ امور کشور، شغل ها و مقامهای مختلفی به وجود آمده بود؟ ) 5
5( مقام های مهم حكومتی درايران باستان رانام ببريد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 6( وزير بزرگ درايران باستان چه وظيفه ای داشت؟ ) 5
7( رئيس دربار يا تشريفات درايران باستان چه وظيفه ای داشت؟ ) 1نمره(
0نمره( / 8( منشيان و دبيران درايران باستان چه وظايفی داشتند؟) 5
9( مأموران مخفی شاه درايران باستان چه وظايفی داشتند ؟ ) 1نمره(
0نمره( / 10 ( بعضی از منشيان و دبيران به چند زبان و خط آشنايی داشتند. چرا؟ ) 5
0نمره( / 11 (........................... ، برای اولين بار تقسيم سرزمين به بخش های مختلف را ابداع کردند. ) 5
12 ( داريوش برای اداره بهتر کشور چه اقداماتی انجام داد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 13 ( پايتخت ايران درزمان حكومت مادکدام شهربود؟ ) 5
14 ( پايتخت ايران درزمان حكومت هخامنشيان کدام شهرهابود؟ ) 1نمره(
0نمره( / 15 ( پايتخت ايران درزمان حكومت اشكانيان کدام شهرهابود؟ ) 5
27
0نمره( / 16 ( پايتخت ايران درزمان حكومت ساسانيان کدام شهربود؟ ) 5
0نمره( / 17 ( کدام شهرجزء پايتخت های هخامنشيان نبود؟ ) 5
الف( شوش ب( همدان ج( تخت جمشيد د( تيسفون
0نمره( / 18 ( پايتخت ساسانيان کدام شهربود؟ ) 5
الف( شوش ب( همدان ج( تخت جمشيد د( تيسفون
0نمره( / 19 ( چراسرزمين ايران همواره از شرق و غرب در معرض هجوم دشمنان بود؟ ) 5
20 ( چرا در آن زمان جنگ های بزرگی بين حكومت ها در می گرفت؟ هدف از لشكرکشی ها چه بود؟ به نظر شما هدف
از جنگها و لشكرکشی ها در جهان امروز چيست؟ ) 1نمره(
21 ( لباس و تجهيزات سواره نظام و پياده نظام چه فرقی داشت؟ ) 1نمره(
22 ( جنگ يا عمليات پارتيزانی چه نوع جنگی است و چرا به اين نام مشهور است؟ ) 1نمره(
1نمره( / 23 ( ايرانيان باستان ازچه ابزاروفنون نظامی استفاده می کردندوچه ابتكاراتی ازخودشان نشان می دادند؟) 5
0نمره( / 24 ( به نظر شما کداميک از ابتكارات نظامی ايران باستان جالب تر است؟چرا؟ ) 5
درس بيست ويك
1( خانواده درايران باستان چه نقشی داشت؟ ) 1نمره(
0نمره( / 2( ازدواج درنزد ايرانيان چگونه امری بود؟ ) 5
0نمره( / 3( پدردرايران باستان چه نقشی داشت؟ ) 5
4( چراازدواج درايرانم باستان به شكل خويشاوندی و درون گروهی 0نمره( / بود؟ ) 5
5(خانوادۀ امروز را با خانوادۀ ايران باستان مقايسه کنيد)چند شباهت و چند تفاوت بيان کنيد.( ) 1نمره(
0نمره( / 6( درايران باستان تربيت وآموزش چگونه صورت می گرفت؟ ) 5
7( در کتاب اوستا، مردم رابه چه دسته هايی تقسيم 0نمره( / شده بودند؟ ) 5
8( چرا به تدريج اختلاف طبقاتی درجامعه به وجود آمد و طبقات اجتماعی امتيازات و حقوق متفاوتی به دست آوردند؟ ) 1نمره(
9( اختلافات طبقاتی در دوره ................................ به 0نمره( / اوج رسيد. ) 5
28
10 ( الف( هخامنشيان ب(سلوکيان ج(اشكانيان د(ساسانيان
10 ( مردم درزمان حكومت ساسانيان به چند دسته تقسيم می شدند؟ ) 1نمره(
12 ( اشراف و بزرگان درزمان ساسانيان ازچه حقوق و امتيازات زيادی برخوردار بودند؟ ) 1نمره(
13 ( وضعيت کشاورزان درزمان ساسانيان چگونه بود؟ ) 1نمره(
14 ( آيادر جامعه طبقاتی، رفتن از طبقه ای به طبقهٔ ممكن بود،دراين رابطه توضيح دهيد؟ ) 1نمره(
15 ( در دورهٔ ايران باستان،زندگی شاهان و شاهزادگان چگونه بود؟ ) 1نمره(
درس بيست ودو
...................................... )1 مهمترين پيشه و وسيلهٔ معيشت در ايران باستان بود . 0/5 نمره( (
2( مهمترين پيشه و وسيلهٔ معيشت در ايران باستان چه 0نمره( / بود؟ ) 5
...................................)3 مهم ترين محصول زراعی ايرانيان باستان بود . 0/5 نمره( (
الف( گندم ب( جو ج( پنبه د( گندم وجو
4( مهم ترين محصول زراعی ايرانيان باستان 0نمره( / چه بود؟ ) 5
5( صنعت درايران باستان چگونه بود؟ ) 1نمره(
6( چهارشغل يا حرفه از دنيای امروز نام ببريد که در جهان باستان وجود نداشته است. بگوييد چرا اين حرفه هانمی توانستند
درجامعهٔ آن زمان وجود داشته باشند؟ ) 1نمره(
7( چهار شغل يا حرفه از جهان باستان نام ببريد که در دنيای امروز هم وجود دارد. بگوييد اين حرفه ها چه تغييری نسبت به
آن زمان داشته اند؟ ) 1نمره(
0نمره( / ساخته شد. ) 5 » جادۀ شاهی « ، 8( به فرمان ................................. هخامنشی
0نمره( / 9( جادۀ شاهی به فرمان چه کسی ساخته شد؟ ) 5
الف( کوروش ب( داريوش اول ج( اردشير د( خشايارشاه
10 ( رفت و آمد بازرگانان از طريق جادۀ ابريشم علاوه بر تجارت و انتقال کالاها، چه پيامد های ديگری برای مردم کشور های
0نمره( / آن زمان داشت؟ ) 5
0نمره( / 11 ( چرا جاده ابريشم به اين نام مشهور است؟ ) 5
29
0نمره( / 12 (...........................، ارزشمندترين و پرسودترين کالای تجاری درايران باستان بود. ) 5
0نمره( / 13 ( ارزشمندترين و پرسودترين کالای تجاری درايران باستان چه بود؟وازکدام کشوربه کجاهاصادرمی شد؟ ) 5
14 ( چرا ساسانيان مانع از ارتباط مستقيم تجاری ميان چين و هند با روم اروپا می شدند و ازاين کار چه هدفی داشتند؟
0/5 نمره( (
15 ( کدام کالاهادرايران باستان صادرمی شد؟ ) 1نمره(
بيست وسوم
1( مردم ايران باستان چه باورها وعقايدی داشتند؟ ) 1نمره(
2( پيامبر ايران باستان چه نام داشت ودرچه زمانی می 0نمره( / زيست؟ ) 5
0نمره( / 3( ................................ ، پيامبر ايران باستان که قبل از سلسلهٔ مادها می زيست. ) 5
0نمره( / 4( زرتشت مردم رابه چه چيزهايی دعوت می کردند؟ ) 75
5( در آيين زرتشت، ................................ ، منشأ تمام خير و خوبی ها بود و همواره با ................................ که سرچشمهٔ شر و بد يها
0نمره( / به شمارمی رفت، در حال مبارزه بود. ) 5
6( در آيين زرتشت، اهورا مزداواهريمن منشا چه چيزهايی بودند؟ ) 1نمره(
7( زرتشت به پيروان خود سفارش می کرد که به منظور ياری اهورا مزدا، چه رفتاری را سرمشق زندگی خود
0نمره( / قراردهند؟) 75
8( زرتشت به پيروان خود سفارش می کرد که به منظور ياری اهورا مزدا، ........................... ، .......................... و ............................ را
0نمره( / سرمشق زندگی خود قرار دهند. ) 75
0نمره( / 9( پس از مرگ زرتشت، پيروانش تعاليم او را در کتابی به نام .............................. گردآوری کردند. ) 5
0نمره( / 10 ( کتاب مقدس زرتشتيان چه نام داشت؟ ) 5
11 ( درزمان ساسانيان چه دين هايی بين مردم رواج داشت؟ ) 1نمره(
12 (در دورهٔ ساسانيان دين ، ................................. دين رسمی کشور اعلام شد . 0/5 نمره( (
13 ( در دورهٔ ساسانيان دين رسمی کشور 0نمره( / چه نام داشت؟ ) 5
الف(زرتشت ب( مسيحی ج( بودايی د(يهود
30
14 ( غذای اصلی 0نمره( / مردم درايران باستان چه بود؟ ) 5
15 ( تغذيه و آداب غذا خوردن ايرانيان باستان چگونه بود؟ ) 1نمره(
16 ( تغذيه در ايرانيان باستان چگونه بود؟ ) 1نمره(
17 ( آداب غذا خوردن در ايرانيان باستان چگونه بود؟ ) 1نمره( يا
ايرانيان باستان هنگام غذاخوردن چه نكاتی رارعايت می کردند؟ ) 1نمره(
18 ( دردوران باستان روغن زيتون از.................................. و ادويه از ............................... به ايران وارد می شده است . 0/5 نمره( (
الف( هندوستان يونان ب(يونان هندوستان ج( چين هندوستان د( يونان چين - - - -
19 ( دردوران باستان بعضی موادغذايی مانند .............. از يونان و...................... از هندوستان به ايران وارد می شده است . 0/5 نمره( (
الف( روغن زيتون ادويه ب( ادويه روغن زيتون ج( گندم روغن زيتون د(گندم ادويه - - - -
20 ( بيشتر آنچه که ما از پوشاک مردم دردوران می دانيم 0نمره( / مربوط به چيست؟ ) 5
21 ( پوشاک مردان وزنان درايران باستان چگونه بود؟ ) 1نمره(
، .................................... )22 نخستين کسانی بودند که شلوار را طراحی 0نمره( / کردند. ) 5
الف(ايرانيان ب(يونانيان ج( روميان د( مصريان
23 ( چند مادۀ غذايی نام ببريد که امروزه مصرف می کنيد و در زمان ايران باستان نبوده است. بگوييد چرا اين مواد
نمی توانستند در آن دوره وجود داشته باشند؟ ) 1نمره(
0نمره( / 24 ( طبق نوشته هِرودوت ايرانيان به فرزندان خود چندچيز را می آموختند ؟ ) 75
0نمره( / 25 ( کدام يک از ورزش های ايران باستان در جهان امروز مرسوم است؟ سه مورد نام ببريد؟ ) 75
0نمره( / 26 ( کدام ورزش های امروزی در ايران باستان وجود نداشته است؟ چرا؟ ) 75
0نمره( / 27 ( واژه جشن به چه معنی است؟ ) 5
0نمره( / 28 ( بيشترجشن های ايران باستان باچه چيزهايی ارتباط داشت؟ ) 5
0نمره( / 29 ( مهمترين جشن های ايران باستان چه نام داشت؟ ) 75
30 ( ..................... يكی از بزرگترين وباشكوه ترين جشن های ايران باستان بوده که در آغاز فصل بهار برگزار می شده
0نمره( / است؟) 5
31
31 ( يكی از بزرگترين وباشكوه ترين جشن های ايران باستان که در آغاز فصل بهار برگزار می شده است،چه نام داشت؟
0/5 نمره( (
الف(جشن نوروز ب( جشن سده ج(جشن مهرگان د( جشن يسنه
0نمره( / 32 ( نوروز در نزد مردم باستان پيام آورچه چيزهايی بود؟ ) 5
0نمره( / 33 ( درشاهنامه فردوسی جشن نوروزرابه تاج گذاری کدام پادشاه نسبت داده اند؟ ) 5
الف( جمشيد ب( کورش ج( داريوش د( اردشير
34 ( جشن نوروز علاوه بر ايران در کدام کشورهای برپا می شود؟ چرا؟ ) 1نمره(
35 ( آيين های زيبای جشن نوروزرانام ببريد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 36 ( سازمان ملل متحد چه روزی رابه عنوان روز جهانی نوروز اعلام کرد و به رسميت شناخت؟ ) 5
درس بيست وچهار
1( علت پيشرفت های ايرانيان در دانش، هنر و معماری چيست؟ ) 1نمره(
0نمره( / بود. ) 5 »....................... پارسی « ، 2( زبان ايرانيان در دورهٔ هخامنشيان
الف( باستان ب( ميانه ج( پهلوی د( دری
0نمره( / بود. ) 5 » ........................« يا » ........................ پارسی « ، 3( زبان ايرانيان در دورهٔ در عصر اشكانيان و ساسانيان
0نمره( / رواج يافت. ) 5 » .............................. فارسی « 4( زبان ايرانيان در دورهٔ اسلامی زبان
5( الف( باستان ب( ميانه ج( پهلوی د( دری
0نمره( / 6( زبان رسمی امروز ما نيز فارسی ............................. است. ) 5
7( الف( باستان ب( ميانه ج( پهلوی د( دری
8( زبان ايرانيان در دورهٔ هخامنشيان و اشكانيان و ساسانيان، دورهٔ اسلامی چه بود؟ ) 1نمره(
9( اصل 15 قانون اساسی می گويد؟ ) 1نمره(
0نمره( / 10 ( خط رايج درزمان هخامنشيان چه بود؟ ) 5
0نمره( / 11 ( هخامنشيان خط ميخی راازچه کسانی اقتباس کرده بودند؟ ) 5
32
0نمره( / 12 ( خط رايج درزمان اشكانيان وساسانيان چه بود؟ ) 5
13 ( اشكانيان وساسانيان خط پهلوی راازچه کسانی اقتباس کرده بودند؟ ) 1نمره(
14 ( چه نيازهايی باعث اختراع خط شد؟ اگر خط نبود چه کمبودهايی در جوامع پديد می آمد؟ ) 1نمره(
15 ( ايرانيان باستان در دانش چه پيشرفت هايی کرده بودند؟ ) 1نمره(
16 ( ايرانيان باستان در علم نجوم چه پيشرفت هايی کرده بودند؟ ) 1نمره(
17 ( ايرانيان باستان در علم پزشكی چه پيشرفت هايی کرده بودند؟ ) 1نمره(
18 ( در بخشی از کتاب اوستا ازچند نوع 0نمره( / پزشک نام برده است؟ ) 75
19 ( قديمی ترين مدرسهٔ پزشكی جهان چه نام داشت؟وتوسط چه کسی تاسيس شده بود؟ ) 1نمره(
20 ( هنرمندان ايران باستان درچه رشته هايی مهارت داشتند؟ ) 1نمره(
21 ( علت ساخته شدن بناهای بزرگ و با شكوهی چون کاخ ها، آرامگاه ها و آتشكده 0نمره( / هادرايران باستان چه بود؟ ) 5
22 ( با تأسيس امپراتوری های بزرگ و ساختن شهر ها به تدريج چه نوع بناهای درايران ساخته شدند . 0/75 نمره( (
23 ( از بناهايی ايران باستان که پيشرفت ايرانيان را در معماری نشان می 1نمره( / دهند،شش موردرانام ببريد؟ ) 5
24 ( به نظر شما چرا از خانه های مردم معمولی دوران ايران باستان چيزی باقی نمانده، اما بقايای کاخ ها، آتشكده ها و ... هنوز
باقی است؟ ) 1نمره(
33
34
موفق وسربلندباشيد.
علي فروتن دبيرمطالعات اجتماعي ناحيه يك اردبيل

 

[e-mail]

 

 

تاریخ امتحان مطالعات.

تاریخ وروز امتحان درس مطالعات اجتماعی متوسطه اول در سه پایه هفتم ،هشتو و نهم روز سه شنبه مورخه ۱۰/۱۵می باشد. دبیران محترم یک نمونه از سوالان نوبت اول را درقالب سی دی جهت تجزیه وتحیل سوالات ترم اول تا قبل از تاریخ ذکرشده به گروه های آموزشی آقای اکبری، ویا به سرگره درس مطالات آقای نوروزی تحویل نمابند.لازم به ذکر است که دبیران محترم در تهیه سوالات استاندار های طرتحی سوال رارعایت نمایند ، ودرطرح سوال از تمام حیطه های آموزشی در تهیه سوالات استفتده نمایند.